Παγκόσμια Ημέρα Καρκίνου του Παγκρέατος: Τα αίτια, τα συμπτώματα και η θεραπεία της «δύσκολης» νόσου

Ο παγκρεατικός καρκίνος έχει το χαμηλότερο ποσοστό επιβίωσης από όλους τους καρκίνους, με μόλις το 2-10% όσων διαγιγνώσκονται να επιβιώνουν 5 χρόνια μετά τη διάγνωση. Σε μεγάλο ποσοστό αυτό οφείλεται στη διάγνωση σε προχωρημένο στάδιο, όταν ο καρκίνος ήδη έχει κάνει μεταστάσεις, καθώς η νόσος μπορεί να περάσει απαρατήρητη για μεγάλο χρονικό διάστημα, ενώ δεν υπάρχει μέθοδος έγκαιρης ανίχνευσης σε πρώιμο στάδιο. Επίσης, παρά την αύξηση εμφάνισης του καρκίνου του παγκρέατος, οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν τα συμπτώματα και τους παράγοντες κινδύνου.

Η έγκαιρη διάγνωση είναι καταλυτική για την πιο θετική έκβαση του καρκίνου του παγκρέατος. Οι ασθενείς που διαγιγνώσκονται σε πρώιμο στάδιο και μπορούν να υποβληθούν σε χειρουργική αφαίρεση έχουν πολύ υψηλότερες πιθανότητες να επιβιώσουν 5 χρόνια και περισσότερα.

Τι είναι το πάγκρεας

Το πάγκρεας είναι ένα σημαντικό όργανο του ανθρώπινου σώματος, που βρίσκεται πίσω από το στομάχι και μπροστά στη σπονδυλική στήλη. Βοηθάει τον οργανισμό να χρησιμοποιεί και να αποθηκεύει την ενέργεια της τροφής, παράγοντας ορμόνες που ελέγχουν το επίπεδο σακχάρου και ένζυμα για τη διάσπαση της τροφής και την πέψη.

Τι είναι ο καρκίνος του παγκρέατος

Ο παγκρεατικός καρκίνος εμφανίζεται όταν τα κύτταρα στο πάγκρεας αυξάνονται και πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα, δημιουργώντας μια μάζα που ονομάζεται όγκος.

Δείτε κι αυτό: Κουίζ: Πόσα γνωρίζετε για τον καρκίνο του παγκρέατος;

Τι προκαλεί τον παγκρεατικό καρκίνο

Η αιτία εμφάνισης των περισσότερων περιπτώσεων παγκρεατικού καρκίνου είναι άγνωστη. Υπάρχουν κάποιοι αναγνωρισμένοι παράγοντες κινδύνου, όμως απαιτείται περισσότερη έρευνα για να γίνει κατανοητή η άμεση συσχέτισή τους με τη νόσο. Στους παράγοντες οι οποίοι μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης παγκρεατικού καρκίνου περιλαμβάνονται: η ηλικία, καθώς σε ποσοστό 90% ο παγκρεατικός καρκίνος εμφανίζεται σε άτομα ηλικίας 55 ετών και άνω, το οικογενειακό ιστορικό, το κάπνισμα, το αλκοόλ, η παχυσαρκία, η αυξημένη πρόσληψη λιπαρών, καθώς και η ύπαρξη διαβήτη ή χρόνιας παγκρεατίτιδας. Ο παγκρεατικός καρκίνος προσβάλλει εξίσου τους άνδρες και τις γυναίκες.

Δείτε κι αυτό: Ποια η σχέση ανάμεσα σε καρκίνο του παγκρέατος και παχυσαρκία

Πόσα άτομα πάσχουν από παγκρεατικό καρκίνο

Ο παγκρεατικός καρκίνος είναι ο 12ος συνηθέστερος καρκίνος παγκοσμίως. Στην Ευρώπη, ο παγκρεατικός καρκίνος είναι ο έβδομος πιο συχνός καρκίνος και το 4ο αίτιο θανάτου από καρκίνο. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ετησίως, περίπου 12 άνδρες και 8 γυναίκες στους 100.000 διαγιγνώσκονται με παγκρεατικό καρκίνο κάθε χρόνο. Το 2016, διαγνώσθηκαν στην Ευρώπη 62.101 νέες περιπτώσεις, ενώ ο εκτιμώμενος αριθμός των ασθενών που έχασαν ή θα χάσουν τη μάχη με τη νόσο ανέρχεται σε 87.400 για το 2017.

Πόσο σοβαρή είναι η νόσος

Μόνο το 15-20% όλων των περιπτώσεων παγκρεατικού καρκίνου είναι εγχειρήσιμο. Η καθυστερημένη διάγνωση αποτελεί την κύρια αιτία της αδυναμίας ίασης των ασθενών. Ο παγκρεατικός καρκίνος χει το χαμηλότερο ποσοστό επιβίωσης από όλους τους καρκίνους. Μόλις το 2-10% όσων διαγιγνώσκονται επιβιώνουν 5 χρόνια μετά τη διάγνωση. Οι ασθενείς που προσβάλλονται από παγκρεατικό καρκίνο χάνουν το 98% του προσδόκιμου υγιούς ζωής τους τη στιγμή της διάγνωσης. Λόγω επίσης του σοβαρού προβλήματος καθυστερημένης διάγνωσης, η συνολική μέση επιβίωση ενός ατόμου που έχει διαγνωστεί με μεταστατικό παγκρεατικό καρκίνο είναι 4,6 μήνες.

Σήμερα, η διάγνωση του παγκρεατικού καρκίνου, σε γενικές γραμμές, ισοδυναμεί με πολύ κακή πρόγνωση και λίγοι ασθενείς παραμένουν εν ζωή έναν χρόνο μετά τη διάγνωση. Η πιο πρώιμη διάγνωση θα μπορούσε να μειώσει τη θνησιμότητα της νόσου, ενώ εάν δεν ληφθούν μέτρα, έχει υπολογιστεί ότι ο παγκρεατικός καρκίνος θα είναι το 2ο αίτιο θανάτου από καρκίνο έως το 2020.

Ποια είναι τα συνήθη συμπτώματα του παγκρεατικού καρκίνου

Στα πρώιμα στάδια, ο παγκρεατικός καρκίνος μπορεί να είναι δύσκολο να ανιχνευθεί, καθώς δεν παρουσιάζει συνήθως συγκεκριμένα συμπτώματα, γεγονός που δυσχεραίνει την πρώιμη διάγνωση. Ωστόσο, καθώς ο καρκίνος αναπτύσσεται, τα συμπτώματα πιθανότατα αυξάνουν. Το ποια ακριβώς συμπτώματα εμφανίζονται εξαρτάται από πολλές παραμέτρους που συμπεριλαμβάνουν τον τύπο του παγκρεατικού καρκίνου, το πού εντοπίζεται ο καρκίνος στο πάγκρεας και τις επιπτώσεις που έχει στον οργανισμό.

Τα συνηθέστερα συμπτώματα του παγκρεατικού καρκίνου είναι: ναυτία, σημεία/εμφάνιση ίκτερου, κατάθλιψη, πόνοι στην κοιλιακή χώρα και στη μέση της πλάτης, έναρξη διαβήτη μη σχετιζόμενου με αύξηση βάρους, εν τω βάθει φλεβική θρόμβωση, αλλαγές στις εντερικές συνήθειες: διάρροια/στεατόρροια, ανεξήγητη απώλεια βάρους.

Δείτε κι αυτό: Καρκίνος παγκρέατος: Προσοχή στα ύποπτα συμπτώματα

Πατήστε επάνω στην εικόνα για να τη δείτε σε μεγαλύτερο μέγεθος

Πώς γίνεται η διάγνωση του παγκρεατικού καρκίνου

Δυστυχώς, δεν υπάρχει μέθοδος έγκαιρης ανίχνευσης σε πρώιμο στάδιο. Δεν υπάρχει εξέταση για τον παγκρεατικό καρκίνο, όπως η μαστογραφία ή η κολονοσκόπηση για τον καρκίνο του μαστού ή τον καρκίνο του παχέος εντέρου αντίστοιχα. Η πρώιμη διάγνωση είναι καταλυτική για την εξέλιξη της νόσου, καθώς οι ασθενείς που διαγιγνώσκονται σε πρώιμο στάδιο για να υποβληθούν σε χειρουργική αφαίρεση έχουν πολύ υψηλότερες πιθανότητες να επιβιώσουν 5 χρόνια και περισσότερα.

Για τη διάγνωση χρησιμοποιούνται: απεικονιστικές εξετάσεις (δηλαδή αξονική τομογραφία - CT και μαγνητική τομογραφία - MRI), ενδοσκοπικός υπερηχογραφικός έλεγχος (EUS), λαπαροσκόπηση και βιοψία.

Ποιες είναι οι διαθέσιμες θεραπευτικές επιλογές

Οι θεραπείες εξαρτώνται από το στάδιο του καρκίνου και το σημείο που εντοπίζεται ο όγκος. Εάν ο όγκος είναι αρκετά μικρός, ο καρκίνος δεν έχει εξαπλωθεί και ο ασθενής είναι σε καλή φυσική κατάσταση και αρκετά υγιής, τότε προτείνεται χειρουργική επέμβαση και ολοκληρωτική αφαίρεση του όγκου. Εάν ο όγκος είναι μη αφαιρέσιμος, δηλαδή ο καρκίνος είναι είτε πολύ προχωρημένος εντός και πέριξ του παγκρέατος είτε έχει εξαπλωθεί σε άλλα σημεία του σώματος, ο σκοπός της θεραπείας είναι ο έλεγχος των συμπτωμάτων και η καλύτερη δυνατή ποιότητα ζωής. Η χημειοθεραπεία και/ή η ακτινοθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθούν για να συρρικνωθεί ο όγκος και να επιβραδυνθεί η ανάπτυξή του, αλλά καμία από τις επιλογές δεν θα επιφέρει ίαση του καρκίνου. Υπάρχουν κάποιες νεότερες στοχευμένες θεραπείες που στοχεύουν μόνο κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των καρκινικών κυττάρων, τα οποία αφορούν μόλις το 0,8% του συνόλου των παγκρεατικών καρκίνων (MSI High).

Η έρευνα τα τελευταία χρόνια έχει στραφεί στον συνδυασμό χημειοθεραπείας και νέων στοχευμένων θεραπειών, όπως οι ανοσοθεραπείες, οι οποίες χρησιμοποιούνται με επιτυχία σε άλλους τύπους καρκίνου. Έτσι, η χημειοθεραπεία παραμένει η κύρια θεραπευτική επιλογή για το μεγαλύτερο ποσοστό των ασθενών.

Σύμπραξη για την αναχαίτιση του καρκίνου του παγκρέατος

Σε μια συντονισμένη προσπάθεια να ανατραπούν τα αρνητικά ποσοστά που αφορούν τον καρκίνο του παγκρέατος, μέσα από την καλύτερη ενημέρωση και την έγκαιρη διάγνωση, η Εταιρεία Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας (ΕΟΠΕ), η Εταιρεία Μελέτης Καρκίνου του Πεπτικού Συστήματος (ΕΜ-ΚΑΠΕΣ), η Ελληνική Εταιρεία Ήπατος-Παγκρέατος-Χοληφόρων (ΕΕΗΠΧ), ο Σύλλογος Καρκινοπαθών-Εθελοντών-Φίλων-Ιατρών «Κ.Ε.Φ.Ι.» Αθηνών και η Ελληνική Ομοσπονδία Καρκίνου (ΕΛΛ.Ο.Κ.) συνεχίζουν να ενώνουν τις δυνάμεις τους, στο πλαίσιο μιας κοινής πρωτοβουλίας ευαισθητοποίησης για τη νόσο στη χώρα μας. Πρόκειται για μια ελληνική σύμπραξη φορέων που ξεκίνησε το 2014, με αφορμή τη σύσταση και κινητοποίηση της Ευρωπαϊκής Πολυσυμμετοχικής Πλατφόρμας για τον Καρκίνο του Παγκρέατος (European Multi-Stakeholder Platform on Pancreatic Cancer) που αποτελείται από ειδικούς, ακαδημαϊκούς, ασθενείς, κλινικούς γιατρούς και φορείς χάραξης πολιτικής, οι οποίοι δεσμεύθηκαν στην ευαισθητοποίηση για τον παγκρεατικό καρκίνο, με σκοπό τη βελτίωση της περίθαλψης, της διάγνωσης και της συλλογής δεδομένων για ασθενείς που πάσχουν από τη νόσο σε όλη την Ευρώπη.

Ο Δρ Χρήστος Δερβένης, Χειρουργός MD, FRCS, Πρόεδρος της ΕΕΗΠΧ και του European-African HPB Association, μέλος του ΕΜ-ΚΑΠΕΣ, ανέφερε σχετικά: «Η θεραπευτική αντιμετώπιση του παγκρεατικού καρκίνου δεν είναι καθόλου εύκολη, κυρίως εξαιτίας της φυσιολογίας του παγκρέατος, όμως έχει σημειωθεί πρόοδος. Έχουμε καταφέρει να πραγματοποιούμε ένα ομολογουμένως δύσκολο χειρουργείο με μεγάλη ασφάλεια και καλύτερη μετεγχειρητική εξέλιξη για τους ασθενείς. Η πρώιμη διάγνωση αποτελεί τον πιο κρίσιμο παράγοντα για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του καρκίνου του παγκρέατος και την καλύτερη έκβασή του. Πολύ σημαντικό είναι, επίσης, ο ασθενής να υποστηρίζεται από έμπειρη διεπιστημονική ομάδα, που περιλαμβάνει πολλές ειδικότητες πέραν του χειρουργού και του ογκολόγου. Σε αυτό το πλαίσιο, υπάρχει ανάγκη για δημιουργία Κέντρων Αριστείας για τον παγκρεατικό καρκίνο στην Ελλάδα στα ευρωπαϊκά πρότυπα. Όταν ξεκινήσαμε αυτή τη σύμπραξη για να θέσουμε στο επίκεντρο τον καρκίνο του παγκρέατος και στη χώρα μας, βάλαμε στόχο τη δημιουργία Μητρώου Ασθενών. Το Μητρώο έχει σχεδόν ολοκληρωθεί και είναι κρίσιμης σημασίας για την επιστημονική κοινότητα, καθώς θα μας βοηθήσει να συλλέξουμε αξιόπιστα δεδομένα για τη νόσο και την εφαρμογή των διάφορων θεραπευτικών μεθόδων».

Ο Δρ Ιωάννης Μπουκοβίνας, MD, PhD, PharmaD, Παθολόγος-Ογκολόγος, Πρόεδρος της ΕΟΠΕ και μέλος του ΕΜ-ΚΑΠΕΣ, ανέφερε: «Τα έντονα συμπτώματα του παγκρεατικού καρκίνου παρουσιάζονται συνήθως αργά, με αποτέλεσμα περισσότεροι από τους μισούς ασθενείς να διαγιγνώσκονται αφού έχουν κάνει μετάσταση και αυτό δυσχεραίνει πολύ την αντιμετώπισή του. Από τη δεκαετία του ’90 και μετά έχουν γίνει πολλές μελέτες για θεραπείες στον προχωρημένο καρκίνο του παγκρέατος, όμως το ποσοστό επιτυχίας δεν είναι μεγάλο. Ωστόσο, την τελευταία τετραετία υπάρχουν αισιόδοξες εξελίξεις, που προέρχονται από έναν νεότερο χημειοθεραπευτικό παράγοντα ο οποίος έχει στοχευμένη δράση στα κύτταρα του στρώματος του παγκρέατος με τη βοήθεια της νανοτεχνολογίας και έχει ένα αποδεκτό προφίλ ασφάλειας, αλλά και από μια νέα θεραπεία δεύτερης γραμμής που εγκρίθηκε πρόσφατα στην Αμερική και την Ευρώπη με ικανοποιητικά αποτελέσματα σε αρκετά προθεραπευμένους ασθενείς. Επομένως, σήμερα, οι θεραπευτικές μας επιλογές σε σχέση με το παρελθόν είναι σαφώς περισσότερες και καλύτερες, ενώ σημειώνεται και ερευνητική πρόοδος. Όσο αυξάνεται η ενημέρωση γύρω από τον παγκρεατικό καρκίνο, ελπίζουμε πως θα φέρουμε αποτελέσματα και στην πιο έγκαιρη ανίχνευσή του».

Εκ μέρους της Ελληνικής Ομοσπονδίας Καρκίνου-ΕΛΛ.Ο.Κ., η κυρία Καίτη Αποστολίδου, Πρόεδρος Δ.Σ., δήλωσε: «Η ΕΛΛ.Ο.Κ., ήδη από το 2013, συμμετείχε στις ευρωπαϊκές δράσεις για τον καρκίνο του παγκρέατος που έκανε η Ευρωπαϊκή Συμμαχία Ασθενών Με Καρκίνο (ECPC-European Cancer Coalition) και οδήγησαν στην πρόσκληση σε δράση του Ευρωκοινοβουλίου, τον Ιούνιο του 2014, και στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Πολυσυμμετοχικής Πλατφόρμας για τον Καρκίνο του Παγκρέατος. Σήμερα είμαι στην ευχάριστη θέση να σας ανακοινώσω ότι η Πλατφόρμα είναι πλέον μια ευρωπαϊκή οργάνωση «ομπρέλα», η Pancreatic Cancer Europe, στην οποία συμμετέχει η ΕΛΛ.Ο.Κ. και το Κ.Ε.Φ.Ι., αλλά και οι Έλληνες ιατροί, όπως ο κος Χρήστος Δερβένης και ο κος Ιωάννης Μπουκοβίνας. H νέα Ευρωπαϊκή Οργάνωση Pancreatic Cancer Europe στοχεύει στη συνεργασία εμπειρογνωμόνων από όλη την Ευρώπη, ακαδημαϊκών, ιατρών, πολιτικών, οργανώσεων ασθενών, μέσων μαζικής ενημέρωσης και βιομηχανίας, με κοινό ενδιαφέρον και προθυμία να βελτιώσουν τη φροντίδα των ασθενών με καρκίνο του παγκρέατος. Η ΕΛΛ.Ο.Κ., εκτός από τη συνεργασία με το σύλλογο Κ.Ε.Φ.Ι., πέρυσι διοργάνωσε, σε συνεργασία με τέσσερα μέλη της, επιστημονικές εκδηλώσεις ενημέρωσης σε Αθήνα, Λάρισα, Πάτρα και Αλεξανδρούπολη και έχει μια διαρκή συνεργασία με τις επιστημονικές ιατρικές εταιρείες για την υποβολή προτάσεων σχετικά με τη φροντίδα των ασθενών με καρκίνο στο Υπουργείο Υγείας».

Εκ μέρους του Συλλόγου «Κ.Ε.Φ.Ι.», η κυρία Ελισσάβετ Ψιλοπούλου, Μέλος ΔΣ, δήλωσε: «Ο Σύλλογός μας εντάχθηκε από την πρώτη στιγμή στην Ευρωπαϊκή Πολυσυμμετοχική Πλατφόρμα για τον Καρκίνο του Παγκρέατος με στόχο, κατ’ αρχάς, να αποτελέσει έναν πυρήνα ουσιαστικής στήριξης των ασθενών, αλλά και να μεταφέρει την ευρωπαϊκή τεχνογνωσία στην Ελλάδα. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια, με την αμέριστη στήριξη της επιστημονικής κοινότητας, έχουμε πραγματοποιήσει πολλές δράσεις ενημέρωσης, όπως ημερίδες και έντυπο υλικό, ενώ πραγματοποιούμε ομάδες ψυχολογικής υποστήριξης ειδικά για ασθενείς με παγκρεατικό καρκίνο. Όμως, η προσπάθειά μας δεν σταματά. Πολύ πρόσφατα ο Σύλλογός μας έλαβε μια σημαντική διεθνή επιβράβευση. Συμμετείχαμε στον διαγωνισμό ‘ImpactPANC Awards 2017’ της διεθνούς φαρμακευτικής εταιρείας Celgene, με αντικείμενο την ανάδειξη φορέων που υποστηρίζουν ασθενείς και το οικείο περιβάλλον τους και τη χρηματοδότησή τους για την υλοποίηση καινοτόμων δράσεων ευαισθητοποίησης για τον παγκρεατικό καρκίνο. Το Κ.Ε.Φ.Ι. αναδείχθηκε μεταξύ των 5 νικητών από όλο τον κόσμο, καταθέτοντας πρόταση για τη δημιουργία μιας εύχρηστης διαδικτυακής εφαρμογής. Στα άμεσα σχέδιά μας, λοιπόν, είναι η δημιουργία της εφαρμογής ‘PANcare’ με πληροφορίες για τη νόσο, διαδραστικές υπηρεσίες ώστε οι ασθενείς και οι οικογένειές τους να μπορούν να απευθύνουν ερωτήματα και να λαμβάνουν υποστήριξη και διαρκή ενημέρωση για όλες τις δράσεις μας που αφορούν τη νόσο, με την υποστήριξη της Celgene».

Αξίζει να σημειωθεί πως, με αφορμή τη φετινή Παγκόσμια Ημέρα για τον Καρκίνο του Παγκρέατος, το Κ.Ε.Φ.Ι. συνέχισε την ενημερωτική του δράση, πραγματοποιώντας δύο –ανοιχτές για το κοινό– Ημερίδες στα Γιάννενα και στην Αθήνα με τη συμμετοχή εκπροσώπων της επιστημονικής κοινότητας και ασθενών.