Γιατί τα εμβόλια «δουλεύουν» λιγότερο στους μεγαλύτερους-Πού οφείλονται οι αλλαγές στο ανοσοποιητικό

Καθώς πλησιάζει η εποχή της γρίπης και ο ετήσιος αντιγριπικός εμβολιασμός έχει ξεκινήσει, μια νέα, πρωτοποριακή μελέτη από το Ίδρυμα Allen που δημοσιεύθηκε στο κορυφαίο επιστημονικό περιοδικό Nature, έρχεται να ρίξει φως σε ένα από τα πιο σημαντικά ερωτήματα της Ιατρικής: Γιατί τα εμβόλια έχουν συνήθως πιο αδύναμη δράση στους ανθρώπους άνω των 65 ετών;

Οι ερευνητές ανέλυσαν δείγματα από 96 υγιείς εθελοντές ηλικίας 25 έως 65 ετών, τους οποίους παρακολούθησαν για περισσότερο από δύο χρόνια. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι συμμετέχοντες εμβολιάζονταν κάθε χρόνο για τη γρίπη, ενώ οι επιστήμονες συνέλεγαν και ανέλυαν τακτικά δείγματα αίματος, με τη βοήθεια εξαιρετικά προηγμένων τεχνολογιών όπως η μονοκυτταρική αλληλούχιση RNA (single-cell RNA sequencing), η πρωτεωμική και η φασματική κυτταρομετρία.

Από τα δεδομένα αυτά, δημιουργήθηκε ένας Άτλας της Ανθρώπινης Ανοσολογικής Υγείας (Human Immune Health Atlas) – μια τεράστια βάση δεδομένων που καταγράφει 71 διαφορετικούς τύπους ανοσοκυττάρων και πώς αυτά μεταβάλλονται με το πέρασμα του χρόνου. Ο Άτλας αυτός είναι πλέον ελεύθερα διαθέσιμος σε ερευνητές σε όλο τον κόσμο και θεωρείται το πιο εκτεταμένο εργαλείο που έχει υπάρξει για τη μελέτη της γήρανσης του ανοσοποιητικού, επισημαίνει η Καθηγήτρια Θεραπευτικής – Επιδημιολογίας - Προληπτικής Ιατρικής, Παθολόγος (Θεραπευτική Κλινική Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Νοσοκομείο Αλεξάνδρα) Θεοδώρα Ψαλτοπούλου και η Αλεξάνδρα Σταυροπούλου (Βιολόγος), οι οποίες συνοψίζουν τα κυριότερα σημεία της μελέτης.

Κεντρικό ρόλο στη μελέτη είχαν τα Τ λεμφοκύτταρα, τα οποία συντονίζουν την άμυνα του οργανισμού και καθοδηγούν τα Β κύτταρα να παράγουν αντισώματα μετά από εμβολιασμό ή λοίμωξη. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι καθώς μεγαλώνουμε, τα Τ λεμφοκύτταρα μνήμης (αυτά που «θυμούνται» προηγούμενες λοιμώξεις) δεν παραμένουν σταθερά, αλλά μετατρέπονται σε μια μορφή που θυμίζει περισσότερο τα Th2 κύτταρα, τα οποία ενεργοποιούν άλλους τύπους ανοσολογικών αντιδράσεων. Αυτή η «μετατόπιση» σημαίνει πως το ανοσοποιητικό σύστημα των μεγαλύτερων ανθρώπων αντιδρά διαφορετικά στα εμβόλια, παράγοντας συχνά πιο αδύναμες και λιγότερο αποτελεσματικές αποκρίσεις.

Με απλά λόγια, το εμβόλιο μπορεί να περιέχει τα σωστά ιικά στοιχεία, αλλά αν τα Τ λεμφοκύτταρα δεν «συντονίσουν» σωστά τα Β κύτταρα, τότε ο οργανισμός δυσκολεύεται να δημιουργήσει ισχυρά και μακροχρόνια αντισώματα.

Ανασχεδίαση εμβολίων

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα της έρευνας ήταν ότι οι αλλαγές αυτές δεν οφείλονται στη φλεγμονή ή σε χρόνιες λοιμώξεις, όπως πολλοί επιστήμονες πίστευαν μέχρι σήμερα. Η φλεγμονή μπορεί να συνοδεύει τη γήρανση, αλλά προέρχεται από άλλες αιτίες – όχι από την ίδια τη διαδικασία του γήρατος. Αυτό το εύρημα είναι σημαντικό, γιατί υποδηλώνει ότι η γήρανση του ανοσοποιητικού δεν είναι απαραίτητα «παθολογική» ή αποτέλεσμα φθοράς, αλλά μια προγραμματισμένη, φυσική εξέλιξη των κυττάρων του οργανισμού μας.

Τα αποτελέσματα της μελέτης ανοίγουν νέους δρόμους για την ανασχεδίαση των εμβολίων. Εφόσον γνωρίζουμε πλέον πώς αλλάζουν τα Τ λεμφοκύτταρα με την ηλικία, οι επιστήμονες μπορούν να τροποποιήσουν τα εμβόλια ώστε να ενεργοποιούν διαφορετικά μονοπάτια του ανοσοποιητικού, αντισταθμίζοντας τις «αδυναμίες» που δημιουργεί η ηλικία.

Μια πιθανή κατεύθυνση είναι η χρήση ενισχυτών (adjuvants) ειδικά προσαρμοσμένων για μεγαλύτερες ηλικίες ή ακόμα και γονιδιακών θεραπειών, όπως η τεχνολογία CRISPR, που θα μπορούσαν να «επαναπρογραμματίσουν» τα Τ λεμφοκύτταρα ώστε να αντιδρούν όπως τα νεότερα. Αντίστοιχες τεχνικές χρησιμοποιούνται ήδη στην καρκινική ανοσοθεραπεία (CAR-T cells), όπου τα κύτταρα του ίδιου του ασθενούς τροποποιούνται για να επιτίθενται σε όγκους.

Πέρα όμως από την πρακτική εφαρμογή στα εμβόλια, αυτή η έρευνα προσφέρει κάτι ακόμα βαθύτερο: έναν χάρτη του πώς το ανοσοποιητικό μας «ωριμάζει» και πώς αυτό επηρεάζει την υγεία μας συνολικά. Οι ίδιες κυτταρικές αλλαγές που περιορίζουν την ανταπόκριση στα εμβόλια μπορεί να κρύβονται πίσω από την αυξημένη ευαισθησία των ηλικιωμένων σε λοιμώξεις ή ακόμα και πίσω από την εμφάνιση ορισμένων ηλικιακά συνδεδεμένων ασθενειών όπως οι καρδιαγγειακές ή οι νευροεκφυλιστικές.

Συμπερασματικά, οι επιστήμονες του ΕΚΠΑ επισημαίνουν ότι η γήρανση του ανοσοποιητικού δεν είναι απλώς μια παρακμή, είναι μια αναπροσαρμογή. Καθώς η επιστήμη αρχίζει να κατανοεί αυτή τη διαδικασία, ανοίγει τον δρόμο για μια νέα εποχή εξατομικευμένων εμβολίων και θεραπειών που θα λαμβάνουν υπόψη την ηλικία και τη μοναδική «υπογραφή» του ανοσοποιητικού κάθε ανθρώπου.