Υψηλά επίπεδα παντοτινού χημικού σε ελληνικά παξιμάδια με ελαιόλαδο - Πανευρωπαϊκό πρόβλημα τα TFAs

Το πιο μολυσμένο τρόφιμο βρέθηκε να είναι ένα τυπικό δημητριακό πρωινού. Οι μέσες συγκεντρώσεις είναι 107 φορές υψηλότερες από εκείνες στο νερό της βρύσης!

Παρακάτω μπορείτε να δείτε την σχετική έκθεση της PAN (Pesticide Action Network) Europe, ενός κορυφαίου ανεξάρτητου οργανισμού για τα φυτοφάρμακα στην Ευρώπη, του οποίου οι αναλύσεις, οι εκθέσεις και οι δικαστικές υποθέσεις επηρεάζουν τις πολιτικές της ΕΕ και συμβάλλουν στην προστασία της υγείας και της βιοποικιλότητας.

Η μελέτη ανέλυσε 66 συμβατικά προϊόντα δημητριακών που αγοράστηκαν σε 16 ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένων δημητριακών πρωινού, δημοφιλών γλυκών, ζυμαρικών, κρουασάν, ψωμιού ολικής αλέσεως και επεξεργασμένου ψωμιού, και αλευριού. Καθώς οι αρχές τροφίμων δεν παρακολουθούν τη συγκέντρωση TFA στα τρόφιμα, αυτή είναι η πρώτη μελέτη του είδους της σε επίπεδο ΕΕ. Βασίζεται σε προηγούμενες αναφορές για υψηλά επίπεδα TFA σε ευρωπαϊκά κρασιά και εκτεταμένη μόλυνση του νερού της βρύσης σε όλη την Ευρώπη.

Τι είναι το τριφθοροξικό οξύ (TFA);

Το TFA είναι ένα εξαιρετικά βραχείας αλυσίδας μέλος της οικογένειας των PFAS (υπερ- και πολυφθοροαλκυλικές ουσίες), μιας ομάδας χημικών ουσιών που συχνά ονομάζονται “παντοτινά χημικά”, επειδή δεν διασπώνται φυσικά στο περιβάλλον. Το TFA σχηματίζεται κυρίως ως προϊόν αποικοδόμησης των PFAS φυτοφαρμάκων, που χρησιμοποιούνται στη γεωργία και των φθοριούχων αερίων που χρησιμοποιούνται στην ψύξη.

Μόλις απελευθερωθεί, το TFA συσσωρεύεται στο νερό, το έδαφος και τις καλλιέργειες. Επειδή είναι ιδιαίτερα υδατοδιαλυτό και εξαιρετικά σταθερό, μετακινείται εύκολα μέσω των οικοσυστημάτων και στην τροφική αλυσίδα.

Τι εξέτασε η μελέτη της PAN Europe

Η PAN Europe και συνεργαζόμενοι οργανισμοί συνέλεξαν 66 δημοφιλή τρόφιμα δημητριακών από 16 ευρωπαϊκές χώρες. Τα δείγματα περιελάμβαναν ψωμί, δημητριακά πρωινού, αλεύρι, ζυμαρικά, μπισκότα, βρόμη και φρυγανιές, όλα αγορασμένα από κανονικά καταστήματα λιανικής.

Η ανεξάρτητη εργαστηριακή ανάλυση επικεντρώθηκε στην ανίχνευση και μέτρηση των συγκεντρώσεων TFA σε αυτά τα τρόφιμα, με ιδιαίτερη προσοχή στο εάν τα επίπεδα υπερέβαιναν τα προληπτικά όρια ασφαλείας, που χρησιμοποιούνται στον κανονισμό της ΕΕ για τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων.

Βασικά ευρήματα: Εκτεταμένη μόλυνση σε όλη την Ευρώπη

Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η μόλυνση με TFA δεν είναι μεμονωμένη ή σπάνια.

• Ευρεία μόλυνση προϊόντων με βάση τα δημητριακά σε όλη την Ευρώπη: TFA ανιχνεύθηκε στο 81,8% των δειγμάτων (54 από τα 66 δείγματα) σε 16 ευρωπαϊκές χώρες.
• Υψηλά επίπεδα μόλυνσης: Η μέση συγκέντρωση TFA ήταν 78,9 μg/kg, με μέγιστες τιμές έως και 360 μg/kg. Τα προϊόντα σίτου είναι σημαντικά πιο μολυσμένα από άλλα προϊόντα δημητριακών.
• Τα τρόφιμα, πέρα από το πόσιμο νερό, είναι η πιο σημαντική οδός έκθεσης: Τα επίπεδα TFA που βρέθηκαν είναι 107 φορές υψηλότερα από την μέση συγκέντρωση TFA στο νερό της βρύσης.
• Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα MRLs (Μέγιστα Όρια Καταλοίπων) της ΕΕ για τα TFA και πρόσφατες μελέτες δείχνουν, ότι είναι επιβλαβή για την αναπαραγωγή, την ανάπτυξη και τον θυρεοειδή. Συνεπώς, θα πρέπει να ισχύει το προεπιλεγμένο MRL 0,01 mg/kg (10 μg/kg), το οποίο ισχύει και για τα φυτοφάρμακα που προκαλούν αυτήν την τοξικότητα. Ωστόσο, 54 στα 66 δείγματα υπερέβησαν το προεπιλεγμένο MRL.

Μόλυνση TFA σε όλη την Ευρώπη:

• 360 µg/kg σε δημητριακά πρωινού (που αγοράστηκαν στην Ιρλανδία)
• 340 µg/kg σε βελγικό ψωμί ολικής άλεσης
• 310 µg/kg σε αλεύρι σίτου (που παράγεται στη Γερμανία)
• 210 µg/kg σε γαλλική μπαγκέτα
• 200 µg/kg σε ελβετικό ψωμί τύπου Rauchbrot
• 180 µg/kg σε γαλλικό κρουασάν
• 130 µg/kg σε ολλανδικό μελόψωμο (pepernoten), μια δημοφιλή παιδική λιχουδιά στο Sinterklaas (Ημέρα του “Αγίου Βασίλη” τα Χριστούγεννα)
• 120 µg/kg σε ισπανικό ψωμί για τοστ
• 120 µg/kg σε αλεύρι από το Λουξεμβούργο
• 74 µg/kg σε αυστριακή τριμμένη φρυγανιά
• 62 µg/kg σε πολωνικές φρυγανιές
• 49 µg/kg σε βουλγαρικά μπισκότα
• 49 µg/kg σε αλεύρι καλαμποκιού από τη Ρουμανία
• 42 µg/kg σε τσέχικο ψωμάκι με παπαρουνόσπορο
• 31 µg/kg σε ουγγρικό χοντρό ψωμί με νιφάδες βρώμης
• 26 µg/kg σε ιταλικά σπαγγέτι (η… κορυφή του παγόβουνου, μόνο ένα δείγμα δοκιμάστηκε)
• 17 µg/kg σε ελληνικά παξιμάδια με ελαιόλαδο

"Τα επίπεδα τριφθοροξικού οξέος (TFA) υπερέβησαν το προεπιλεγμένο μέγιστο όριο καταλοίπων για τοξικές για την αναπαραγωγή ή ουσίες που διαταράσσουν τις ορμόνες στο 81,8% των δειγμάτων. Τα φυτοφάρμακα που εκπέμπουν TFA πρέπει να απαγορευτούν επειγόντως. Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε σε παιδιά και έγκυες γυναίκες να εκτίθενται σε χημικές ουσίες που γνωρίζουμε ότι βλάπτουν την αναπαραγωγική υγεία", πρόσθεσε η Αγγελική Λυσιμάχου, Επικεφαλής Επιστήμης και Πολιτικής στην PAN Europe.

Γιατί τα δημητριακά με βάση το σιτάρι εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα TFA

Η μελέτη διαπίστωσε ότι τα προϊόντα που παρασκευάζονται κυρίως από σιτάρι περιείχαν σημαντικά υψηλότερες συγκεντρώσεις TFA από άλλα είδη δημητριακών. Τα επιστημονικά στοιχεία υποδηλώνουν ότι αυτό δεν είναι τυχαίο.

Τα φυτά σιταριού είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά στην απορρόφηση TFA από το έδαφος και το νερό. Λόγω του μικρού μοριακού μεγέθους και των χημικών ιδιοτήτων τους, τα TFA μπορούν να διαπεράσουν τα ριζικά φράγματα πιο εύκολα από τα PFAS μακρύτερης αλυσίδας και μεταφέρονται σε βρώσιμα μέρη του φυτού. Με την πάροδο του χρόνου, αυτό οδηγεί σε συσσώρευση σε δημητριακά, τα οποία αργότερα χρησιμοποιούνται για ψωμί, αλεύρι, ζυμαρικά και παξιμάδια.

Επειδή το σιτάρι είναι βασικό διατροφικό προϊόν σε όλη την Ευρώπη, αυτός ο μηχανισμός έχει σημαντικές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία.

Ελληνικά παξιμάδια με ελαιόλαδο: Τι διαπίστωσε η έκθεση

Μεταξύ των προϊόντων που εξετάστηκαν, η έκθεση PAN Europe αναγνώρισε συγκεκριμένα τα ελληνικά παξιμάδια με ελαιόλαδο να περιέχουν αυξημένα επίπεδα TFA. Φυσικά οι ερευνητές δεν ανακοίνωσαν συγκεκριμένες μάρκες για κανένα από τα 66 προϊόντα που εξετάστηκαν. Σκοπός δεν ήταν η καταγγελία κάποιας εταιρείας, αλλά η ανάδειξη ενός πανευρωπαϊκού προβλήματος μόλυνσης των προϊόντων σίτου.

Τα παξιμάδια καταναλώνονται ευρέως στην Ελλάδα και σε άλλες μεσογειακές χώρες, συχνά θεωρούμενα ως παραδοσιακό και υγιεινό τρόφιμο. Η ανίχνευση TFA σε αυτό το προϊόν υπογραμμίζει, ότι η μόλυνση δεν περιορίζεται σε δημητριακά υψηλής επεξεργασίας ή σε συγκεκριμένες μάρκες, αλλά μπορεί επίσης να επηρεάσει παραδοσιακά βασικά τρόφιμα.

Ενώ η μελέτη δεν συνέκρινε μάρκες ή προελεύσεις, η παρουσία TFA στα ελληνικά παξιμάδια με ελαιόλαδο υπογραμμίζει πόσο εκτεταμένη έχει γίνει η περιβαλλοντική μόλυνση και πόσο δύσκολο είναι για τους καταναλωτές να αποφύγουν την έκθεση μέσω των συνήθων διατροφικών επιλογών.

Γιατί τα TFA εγείρουν ανησυχίες για την αναπαραγωγική ικανότητα και την ανάπτυξη

Τα TFA χαρακτηρίζονται επί του παρόντος βάσει της χημικής νομοθεσίας της ΕΕ ως τοξικά για την αναπαραγωγή. Πειραματικές μελέτες έχουν συνδέσει την έκθεση με δυσμενείς επιπτώσεις στην ανάπτυξη του εμβρύου, την λειτουργία του θυρεοειδούς, την ανοσολογική απόκριση και την ποιότητα του σπέρματος στα ζώα.

Τα παιδιά θεωρούνται ιδιαίτερα ευάλωτα επειδή:

• Καταναλώνουν περισσότερα προϊόντα δημητριακών ανάλογα με το σωματικό τους βάρος.
• Τα όργανα και τα ορμονικά τους συστήματα εξακολουθούν να αναπτύσσονται.
• Η μακροχρόνια έκθεση μπορεί να ξεκινήσει νωρίς στη ζωή και να συνεχιστεί επί δεκαετίες.

Παρόλο που οι ρυθμιστικές αρχές επανεκτιμούν τα αποδεκτά επίπεδα ημερήσιας πρόσληψης, η PAN Europe υποστηρίζει ότι τα τρέχοντα όρια ασφαλείας δεν αντικατοπτρίζουν επαρκώς τα αναδυόμενα στοιχεία ή τη σωρευτική έκθεση από πολλαπλές πηγές τροφίμων και περιβάλλοντος.

Τι πρέπει να κάνουν στη συνέχεια οι ρυθμιστικές αρχές και οι καταναλωτές

Η PAN Europe περιγράφει τα ευρήματα ως απόδειξη μιας συστημικής ρυθμιστικής αποτυχίας και όχι ως ζήτημα ατομικής επιλογής του καταναλωτή. Ο οργανισμός ζητά επείγουσα δράση, όπως:

• Απαγόρευση των φυτοφαρμάκων με βάση τα PFAS που αποικοδομούνται σε TFA.
• Καθορισμό προστατευτικών και προληπτικών ορίων ασφαλείας για τα TFA στα τρόφιμα.
• Εφαρμογή παρακολούθησης των TFA σε ολόκληρη την ΕΕ σε προϊόντα δημητριακών και άλλα τρόφιμα.
• Υποστήριξη των αγροτών κατά την μετάβαση σε μεθόδους προστασίας καλλιεργειών χωρίς PFAS.

Για τους καταναλωτές, η έκθεση τονίζει ότι η αποφυγή της έκθεσης σε TFA μόνο μέσω της διατροφής είναι επί του παρόντος μη ρεαλιστική, ενισχύοντας την ανάγκη για ρυθμιστική παρέμβαση και όχι για προσωπική ευθύνη.

Συχνές Ερωτήσεις

Είναι τα TFA τα ίδια με άλλες χημικές ουσίες PFAS για τις οποίες ακούμε;

Τα TFA αποτελούν μέρος της οικογένειας των PFAS, αλλά είναι πολύ μικρότερα και πιο κινητά από πολλά πιο γνωστά PFAS. Το μέγεθός τους επιτρέπει να εξαπλώνονται πιο εύκολα μέσω του νερού, του εδάφους και των καλλιεργειών.

Γιατί η έκθεση σε τρόφιμα θεωρείται πιο ανησυχητική από την έκθεση σε νερό;

Η μελέτη διαπίστωσε ότι τα μέσα επίπεδα TFA στα δημητριακά ήταν πολύ υψηλότερα από εκείνα που συνήθως μετρώνται στο πόσιμο νερό, καθιστώντας τα τρόφιμα σημαντική πηγή ημερήσιας πρόσληψης.

Είναι τα βιολογικά προϊόντα δημητριακών απαλλαγμένα από TFA;

Προηγούμενη έρευνα υποδηλώνει ότι τα βιολογικά προϊόντα μπορεί να περιέχουν χαμηλότερα επίπεδα, αλλά δεν είναι απαραίτητα απαλλαγμένα από TFA λόγω της εκτεταμένης περιβαλλοντικής μόλυνσης.

Πρέπει οι γονείς να περιορίσουν την κατανάλωση δημητριακών από τα παιδιά;

Η έκθεση δεν συνιστά συγκεκριμένες διατροφικές αλλαγές, τονίζοντας ότι το πρόβλημα απαιτεί ρυθμιστικές λύσεις και όχι μεμονωμένους διατροφικούς περιορισμούς.

Συμπέρασμα

Τα ευρήματα της PAN Europe δείχνουν ότι το τριφθοροξικό οξύ δεν αποτελεί πλέον ένα αφηρημένο περιβαλλοντικό ζήτημα, αλλά μια μετρήσιμη ρύπανση σε καθημερινά δημητριακά σε όλη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων παραδοσιακών προϊόντων, όπως τα ελληνικά παξιμάδια με ελαιόλαδο.

Με τα αυξανόμενα στοιχεία ότι τα TFA μπορεί να βλάψουν την αναπαραγωγή και την ανάπτυξη, η μελέτη υπογραμμίζει ένα σαφές ρυθμιστικό κενό. Η αντιμετώπιση αυτής της έκθεσης θα απαιτήσει πολιτική δράση και αυστηρότερους ελέγχους στα φυτοφάρμακα που σχετίζονται με τα PFAS, αντί να επιρρίπτεται η ευθύνη στους μεμονωμένους καταναλωτές.

Πηγές:
pan-europe.info (1)
pan-europe.info (2)
efsa.europa.eu (1)
echa.europa.eu (2)