Δρ. Παπακίτσου στο Onmed: Κρίσεις, social media, νεανική βία - Πώς συμβάλλει η ψυχική υγεία
Η ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια και εγκληματολόγος, Δρ. Βάνα Παπακίτσου, μιλά στο Onmed με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας
Κάθε χρόνο, στις 10 Οκτωβρίου, γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας: μια παγκόσμια πρωτοβουλία για την ευαισθητοποίηση του κοινού, την μείωση του στιγματισμού και την βελτίωση της πρόσβασης στη φροντίδα της ψυχικής υγείας.
«Η ψυχική υγεία είναι εξίσου σημαντική με τη σωματική και επηρεάζει τον τρόπο που σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε και συνδεόμαστε με τον κόσμο γύρω μας. Είναι απαραίτητο να αφιερώνουμε χρόνο για να φροντίζουμε τον εαυτό μας, να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματά μας και να τα αντιμετωπίζουμε χωρίς να τα αγνοούμε ή να τα καταπιέζουμε» λέει στο Onmed η ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια και εγκληματολόγος, δρ. Βάνα Παπακίτσου.
«Ταυτόχρονα, είναι κρίσιμο να στηρίζουμε τους ανθρώπους γύρω μας: να ακούμε με κατανόηση, να προσφέρουμε βοήθεια όταν χρειάζεται και να δείχνουμε αλληλεγγύη. Κανείς δε χρειάζεται να αντιμετωπίζει μόνος του τις δυσκολίες. Η ανοιχτή συζήτηση για την ψυχική υγεία μπορεί να σπάσει το στίγμα και να δημιουργήσει κοινότητες κατανόησης και υποστήριξης. Με μικρές καθημερινές πράξεις φροντίδας, ενσυναίσθησης και αυτογνωσίας, όλοι μπορούμε να συμβάλουμε σε μια κοινωνία πιο υγιή, ισορροπημένη και ανθρώπινη» προσθέτει.
Το θέμα για το 2025, όπως αυτό ορίστηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) και την Παγκόσμια Ομοσπονδία για την Ψυχική Υγεία (WFMH) είναι: «Ψυχική υγεία σε ανθρωπιστικές κρίσεις και καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης». Υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη υποστήριξης της ψυχολογικής ευημερίας των ανθρώπων, που πλήττονται από πόλεμο, εκτοπισμούς, φυσικές καταστροφές και άλλες κρίσεις.
Αυτές οι κρίσεις όχι μόνο απειλούν τη σωματική επιβίωση, αλλά προκαλούν και βαθύ ψυχολογικό τραύμα, θλίψη και αβεβαιότητα. Το μήνυμα είναι σαφές: η υποστήριξη της ψυχικής υγείας πρέπει να ενσωματωθεί στην ανθρωπιστική βοήθεια και να μην αντιμετωπίζεται ως δεύτερη σκέψη.
Με αφορμή το φετινό θέμα, ρωτήσαμε την δρ. Παπακίτσου, σε καταστάσεις πολέμου ή αναγκαστικού εκτοπισμού ποια είναι τα πιο κρίσιμα κενά στην πρόσβαση των πληγέντων σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας; Σε ποιες άμεσες ενέργειες μπορούν να προβούν οι Αρχές και οι κατά τόπους οργανισμοί για να τα καλύψουν;
«Είναι αλήθεια ότι οι πληγέντες από πόλεμο ή αναγκαστικό εκτοπισμό συχνά στερούνται επαρκούς πρόσβασης σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας λόγω έλλειψης υποδομών, εξειδικευμένου προσωπικού, γλωσσικών και πολιτισμικών εμποδίων, αλλά και του έντονου κοινωνικού στίγματος γύρω από τα ψυχικά προβλήματα. Οι αρχές κάθε χώρας και οι αρμόδιοι οργανισμοί μπορούν να καλύψουν αυτά τα κενά με τη δημιουργία κινητών μονάδων ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, την εκπαίδευση τοπικών επαγγελματιών και εθελοντών, την παροχή διερμηνείας, καθώς και την ανάπτυξη κοινοτικών προγραμμάτων ενδυνάμωσης και ενημέρωσης για τη σημασία της ψυχικής υγείας».
Δρ. Βάνα Παπακίτσου, Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια, Εγκληματολόγος
Φυσικά, πέρα από το ετήσιο θέμα της, η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας έχει στόχο την ανάδειξη και ευαισθητοποίηση για όλα τα σοβαρά ζητήματα που μας απασχολούν σε καθημερινή βάση. Δύο από αυτά είναι σίγουρα οι πολυπαραγοντικές επιπτώσεις των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) και η μεγάλη αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας και εγκληματικότητας. Ειδικά όσον αφορά τους νέους, αυτά τα δύο ζητήματα απασχολούν την κοινωνία μας και συγκεντρώνουν τα φώτα της δημοσιότητας σχεδόν σε καθημερινή βάση.
Ρωτάμε σχετικά την δρ. Παπακίτσου:
Πώς διαμορφώνουν τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και οι ψηφιακές πλατφόρμες γνωριμιών τη συναισθηματική υγεία, ιδίως μεταξύ των εφήβων και των νεαρών ενηλίκων; Τι θα λέγατε στους νέους που νιώθουν διαρκή πίεση λόγω αλληλο-σύγκρισης στα ΜΚΔ;
«Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και οι ψηφιακές πλατφόρμες γνωριμιών έχουν μεταβάλει βαθιά τον τρόπο με τον οποίο οι έφηβοι και οι νεαροί ενήλικες αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και τις σχέσεις τους. Από τη μια, προσφέρουν ευκαιρίες επικοινωνίας, έκφρασης και σύνδεσης, από την άλλη, εντείνουν το φαινόμενο της σύγκρισης, της ανάγκης για επιβεβαίωση και του φόβου κοινωνικού αποκλεισμού. Η συνεχής έκθεση σε "τέλειες" εικόνες μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη αυτοεκτίμηση, άγχος, ακόμη και σε αισθήματα ανεπάρκειας ή απομόνωσης.
»Θα συμβούλευα τους νέους να αντιμετωπίζουν τα ΜΚΔ με επίγνωση: να θυμούνται πως ό,τι βλέπουν είναι συχνά προϊόν επιμέλειας ή φίλτρων, όχι η πραγματική ζωή. Ότι σίγουρα η αξία τους δεν καθορίζεται από τον αριθμό των ακολούθων ή των likes, αλλά από τη μοναδικότητα, τις αξίες και τις σχέσεις τους στον πραγματικό κόσμο. Είναι σημαντικό να κάνουν μικρά διαλείμματα από τα μέσα, καθώς η φυσική επαφή με τους ανθρώπους και η δια ζώσης επικοινωνία μπορούν να ενισχύσουν σημαντικά τη συναισθηματική ανθεκτικότητα και την ψυχική ισορροπία τους. Η αυθεντικότητα, οι πραγματικές σχέσεις και η αυτοεκτίμηση είναι τα κλειδιά για την ψυχική ευημερία».
Ποια είναι η νο.1 αιτία της εκτόξευσης περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας και εγκληματικότητας στους νέους;
«Αν και δεν υπάρχει μια μοναδική αιτία που να εξηγεί την εκτόξευση περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας και εγκληματικότητας μεταξύ των νέων, καθώς είναι συνδυασμός πολλών παραγόντων, θα έλεγα πως η έκθεση σε βίαια πρότυπα στο οικογενειακό περιβάλλον είναι από τις πιο σημαντικές αιτίες. Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε οικογένειες με κακοποίηση ή συγκρούσεις συχνά αναπαράγουν αυτά τα πρότυπα, είτε ως θύματα είτε ως δράστες. Επιπλέον, η κοινωνική απομόνωση, η έλλειψη ψυχολογικής υποστήριξης, η οικονομική ανασφάλεια και η έλλειψη θετικών προτύπων ενισχύουν την τάση για επιθετική συμπεριφορά».
Γιατί η υποστήριξη ψυχικής υγείας είναι ζωτική κατά τη διάρκεια κρίσεων
Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, περισσότεροι από 1 στους 5 ανθρώπους σε περιοχές που πλήττονται από συγκρούσεις πάσχουν από ψυχικές παθήσεις όπως κατάθλιψη, άγχος ή διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), ωστόσο οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας συχνά δεν είναι προσβάσιμες ή υποχρηματοδοτούνται.
Οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης διαταράσσουν κάθε επίπεδο ανθρώπινης σταθερότητας: σπίτια, μέσα διαβίωσης, οικογένειες και κοινωνικά δίκτυα. Αυτές οι απώλειες εντείνουν την ψυχολογική δυσφορία και μπορούν να προκαλέσουν ή να επιδεινώσουν υπάρχουσες ψυχικές παθήσεις.
Οι τοπικές κοινωνίες συχνά δεν διαθέτουν εκπαιδευμένους επαγγελματίες και σταθερές υποδομές υγείας, γεγονός που καθιστά δύσκολη την έγκαιρη παρέμβαση. Χωρίς την κατάλληλη φροντίδα, το τραύμα μπορεί να εξελιχθεί σε χρόνιες ψυχολογικές διαταραχές, οδηγώντας σε μακροχρόνια ταλαιπωρία και κοινωνικές συνέπειες.
Οι βασικές ψυχολογικές προκλήσεις κατά τη διάρκεια καταστάσεων έκτακτης ανάγκης περιλαμβάνουν:
- Οξύ στρες λόγω άμεσης έκθεσης σε βία ή καταστροφή
- Πένθος και απώλεια λόγω θανάτου ή αποχωρισμού από αγαπημένα πρόσωπα
- Άγχος και φόβος από συνεχιζόμενη αστάθεια ή εκτοπισμό
- Κατάθλιψη και απελπισία λόγω απώλειας ελέγχου και αβεβαιότητας
- Κατάχρηση ουσιών και αυτοτραυματισμός ως μηχανισμοί αντιμετώπισης
Ο ρόλος των Οργανισμών και των Κοινοτήτων
Ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (IOM) και η Παγκόσμια Ομοσπονδία για την Ψυχική Υγεία (WFMH) έχουν συνταχθεί στο κάλεσμα του ΠΟΥ για την ενίσχυση των δικτύων ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε περιοχές που πλήττονται από κρίσεις.
Η συμμετοχή της κοινότητας είναι κεντρικής σημασίας σε αυτήν την προσέγγιση:
- Εκπαίδευση τοπικών εθελοντών και εργαζομένων στον τομέα των πρώτων βοηθειών ψυχολογίας (PFA)
- Δημιουργία ασφαλών χώρων για παιδιά και επιζώντες τραύματος
- Ενσωμάτωση υπηρεσιών συμβουλευτικής εντός των κέντρων πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας
Πώς μπορεί ο καθένας μας να υποστηρίξει την εκστρατεία του 2025
Η φετινή Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας προσκαλεί άτομα, οργανισμούς και κοινότητες να συμμετάσχουν μέσω εκδηλώσεων ευαισθητοποίησης, εκπαιδευτικών εκστρατειών και υπεράσπισης για ισότιμη πρόσβαση στη φροντίδα.
Οι τρόποι συνεισφοράς περιλαμβάνουν:
- Ευαισθητοποίηση σχετικά με τον αντίκτυπο των κρίσεων στην ψυχική υγεία σε πρόσφυγες πολέμων και εκτοπισμένους πληθυσμούς
- Υποστήριξη ΜΚΟ ψυχικής υγείας που εργάζονται σε ανθρωπιστικές ζώνες
- Προώθηση της ένταξης ατόμων που αναρρώνουν από τραύματα σε σχολεία, χώρους εργασίας και κοινότητες
Κάθε δράση, από πρωτοβουλίες σε τοπικό έως αλλαγές πολιτικής σε παγκόσμιο επίπεδο, διασφαλίζει ότι η ψυχική υγεία παραμένει βασικό στοιχείο της ανθρωπιστικής ανταπόκρισης και ανάκαμψης.
Συμπέρασμα
Το θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας 2025 μας υπενθυμίζει ότι η φροντίδα ψυχικής υγείας πρέπει να αποτελεί ουσιαστικό μέρος της ανθρωπιστικής βοήθειας, όχι δευτερεύον μέλημα.
Δίνοντας προτεραιότητα στην πρόσβαση, τη χρηματοδότηση και την υποστήριξη της κοινότητας υποδοχής εκτοπισμένων ανθρώπων, η κοινωνία μας μπορεί και οφείλει διασφαλίσει ότι ακόμη και στις πιο σκοτεινές εποχές, η ψυχική ευεξία παραμένει εφικτή για όλους.