Υπογονιμότητα: Ορισμός, διάγνωση και παράγοντες που την επηρεάζουν

Η υπογονιμότητα αποτελεί μια ιατρική κατάσταση που επηρεάζει ολοένα και περισσότερα ζευγάρια παγκοσμίως. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) την ορίζει ως την αδυναμία ενός ζευγαριού να επιτύχει σύλληψη μετά από τουλάχιστον 12 μήνες τακτικών, απροφύλακτων σεξουαλικών επαφών. Πρόκειται για μια συχνή κλινική οντότητα που αφορά περίπου το 12–15% των ζευγαριών αναπαραγωγικής ηλικίας, δηλαδή σχεδόν ένα στα έξι ζευγάρια.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η υπογονιμότητα δεν είναι αποκλειστικά «γυναικείο» ή «ανδρικό» πρόβλημα. Σύμφωνα με τα δεδομένα της American Society for Reproductive Medicine (ASRM), στο περίπου 40% των περιπτώσεων οφείλεται σε γυναικείο παράγοντα, στο 30–40% σε ανδρικό, ενώ στο υπόλοιπο ποσοστό ευθύνονται συνδυαστικοί ή ανεξήγητοι λόγοι.

Βασικές εξετάσεις για τη διάγνωση

Η διερεύνηση της υπογονιμότητας πρέπει να είναι στοχευμένη και να περιλαμβάνει εξετάσεις που μπορούν να δώσουν γρήγορα και αξιόπιστα δεδομένα:

· Σπερμοδιάγραμμα για διάγνωση ανδρικής υπογονιμότητας: Η πιο απλή και βασική εξέταση για τον άνδρα. Παρέχει πληροφορίες για τον αριθμό, την κινητικότητα και τη μορφολογία των σπερματοζωαρίων. Η ποιότητα του σπέρματος θεωρείται σήμερα σημαντικός δείκτης γονιμότητας και έχει επηρεαστεί έντονα τις τελευταίες δεκαετίες.

· Ορμονικός έλεγχος και παρακολούθηση ωορρηξίας: Μέσα από αιματολογικές εξετάσεις και υπερηχογραφικό έλεγχο, διαπιστώνεται αν η γυναίκα πραγματοποιεί φυσιολογικά ωορρηξία κάθε μήνα. Η επάρκεια και η ποιότητα των ωαρίων σχετίζεται άμεσα με την ηλικία και την ωοθηκική εφεδρεία.

· Υστεροσαλπιγγογραφία: Απαραίτητη για να αξιολογηθεί η βατότητα των σαλπίγγων, δηλαδή το αν το ανατομικό μονοπάτι που επιτρέπει τη συνάντηση ωαρίου και σπερματοζωαρίου είναι ανοιχτό. Η απόφραξη των σαλπίγγων μπορεί να οφείλεται σε φλεγμονές, ενδομητρίωση και γυναικολογικές παθήσεις.

Η ολοκληρωμένη εικόνα από αυτές τις εξετάσεις είναι το πρώτο βήμα για την επιλογή της κατάλληλης θεραπευτικής στρατηγικής.

Παράγοντες που επηρεάζουν τη γονιμότητα

Η υπογονιμότητα είναι πολυπαραγοντική και συνδέεται τόσο με βιολογικούς όσο και με περιβαλλοντικούς παράγοντες:

1. Ηλικία

Η ηλικία αποτελεί τον ισχυρότερο παράγοντα υπογονιμότητας, κυρίως για τη γυναίκα. Η γονιμότητα αρχίζει να μειώνεται μετά τα 30 έτη, με απότομη πτώση μετά τα 35 και ακόμη μεγαλύτερη μείωση μετά τα 40. Αυτό συμβαίνει διότι η ωοθηκική εφεδρεία (δηλαδή ο αριθμός και η ποιότητα των ωαρίων) μειώνεται φυσιολογικά με το πέρασμα του χρόνου.

Σύμφωνα με την European Society of Human Reproduction and Embryology (ESHRE), οι πιθανότητες φυσικής σύλληψης ανά κύκλο μειώνονται από περίπου 25% στα 25 χρόνια, σε λιγότερο από 5% μετά τα 40.

2. Ποιότητα σπέρματος

Παράλληλα, η γονιμότητα του άνδρα έχει δεχθεί σημαντικές επιδράσεις. Μελέτες δείχνουν ότι η μέση συγκέντρωση σπερματοζωαρίων παγκοσμίως έχει μειωθεί σχεδόν κατά 50% τα τελευταία 40 χρόνια. Ο WHO αναγκάστηκε μάλιστα να τροποποιήσει τα «φυσιολογικά όρια» του σπερμοδιαγράμματος, ώστε να αντικατοπτρίζεται η νέα πραγματικότητα.

Αίτια αυτής της πτώσης περιλαμβάνουν:

· την περιβαλλοντική ρύπανση,

· τις τοξίνες που βρίσκονται στη διατροφή,

· τον καθιστικό τρόπο ζωής και το αυξημένο σωματικό βάρος,

· την έκθεση σε ενδοκρινικούς διαταράκτες (π.χ. πλαστικά, φυτοφάρμακα).

3. Τρόπος ζωής και περιβάλλον

Παράγοντες όπως το κάπνισμα, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, το χρόνιο στρες και η κακή διατροφή επηρεάζουν αρνητικά τόσο τη γονιμότητα της γυναίκας όσο και την ποιότητα του σπέρματος.

Συμπέρασμα

Η υπογονιμότητα δεν αποτελεί πια μεμονωμένο φαινόμενο, αλλά μια ευρέως διαδεδομένη ιατρική πρόκληση που επηρεάζει σημαντικά την ψυχολογία και την ποιότητα ζωής των ζευγαριών. Η έγκαιρη και σωστή διερεύνηση με στοχευμένες εξετάσεις, σε συνδυασμό με τη γνώση των βασικών παραγόντων που επηρεάζουν τη γονιμότητα, είναι το κλειδί για την αποτελεσματική αντιμετώπιση.

Η σύγχρονη ιατρική μας δίνει σήμερα τη δυνατότητα να αναγνωρίσουμε τα αίτια, να παρέμβουμε εξατομικευμένα και να αυξήσουμε τις πιθανότητες επίτευξης του στόχου: τη δημιουργία οικογένειας, μέσα από σύγχρονες θεραπείες IVF και εξατομικευμένες θεραπείες γονιμότητας.

O Δρ Kωνσταντίνος Σφακιανούδης είναι μαιευτήρας γυναικολόγος με πολυετή εμπειρία, εξειδίκευση στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και πρωτοπόρος στον τομέα του με παγκόσμια αναγνώριση.

Είναι μέλος της ΕSHRE (Εuropean Society of Human Reproduction and Embryology), του Γαλλικού Σωματείου Ανδρολόγων (SALF) καθώς και του Βελγικού Συνδέσμου Ιατρών εξειδικευμένων στην υπογονιμότητα (BSRM).