PFAS ή παντοτινά χημικά: Μπορούμε να αποφύγουμε τις θανατηφόρες ουσίες;

PFAS, μια καταρχήν αθώα συντομογραφία που στους απλούς καταναλωτές δεν λέει τίποτα. Εάν όμως ανατρέξει κανείς στη βιβλιογραφία, θα πάθει πανικό. Πρόκειται για ένα κοκτέιλ χημικών ουσιών που φέρει το όνομα «Υπερφθοροαλκυλιωμένες χημικές ουσίες».

Δεν έχουν οσμή, γεύση, είναι αόρατες, αλλά ακριβώς γι' αυτό αποτελούν «βόμβα» για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Ενοχοποιούνται για καρκίνο, στειρότητα, εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος και πολλά άλλα. Το χειρότερο είναι ότι όταν εισέλθουν στο περιβάλλον μένουν εκεί παντοτινά, όπως και στον ανθρώπινο οργανισμό, εξ ου και «παντοντινά χημικά» σε συντομογραφία. Πάνω από 10.000 χημικά ανθρωπογενούς προέλευσης.

Πώς μπορεί να αποφύγει κάποιος την επαφή με αυτές τις χημικές ουσίες; Απλά δεν μπορεί. Γιατί βρίσκονται παντού. Σε αντικείμενα που χρησιμοποιούμε καθημερινά. Σε αδιάβροχα που φοράμε, σε αντικολλητικά τηγάνια. Σε καλλυντικά, στο κερί που χρησιμοποιούν οι σκιέρ για να προστατεύσουν τις στολές τους από την τριβή, στο γράσο για αλυσίδες. Σε οδοντικό νήμα, σε χαρτί που τυλίγονται τα χάμπουργκερ. Κι αυτά είναι μερικά από τα παραδείγματα.

Οι ουσίες δεν βρίσκονται στη φύση από μόνες τους, αλλά παράγονται από τον άνθρωπο. Και δεν μπορούν να αποδομηθούν από νερό, φως ή από βακτήρια. Δηλαδή όσο περισσότερες υπερφθοροαλκυλιωμένες χημικές ουσίες PFAS παρασκευάζονται από ανθρώπινο χέρι και εισέρχονται στο περιβάλλον, τόσο περισσότερο συσσωρεύονται στη φύση και θέτουν σε κίνδυνο ανθρώπους και ζώα. Μέχρι τώρα, οι συζητήσεις είχαν επικεντρωθεί σε ορισμένες εστίες, όπως για παράδειγμα στο αεροδρόμιο του Ντίσελντορφ, όπου στην καταστροφική πυρκαγιά του 1996 ο αφρός πυρόσβεσης που χρησιμοποιήθηκε και περιείχε PFAS μπήκε στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα. Αποκαλυπτική έρευνα της Δυτικογερμανικής Ραδιοφωνίας WDR, της Βορειογερμανικής Ραδιοφωνίας NDR και της εφημερίδας Süddeutsche Zeitung για πρώτη φορά αποκαλύπτει ότι στη Γερμανία υπάρχουν πάνω από 1.500 σημεία μολυσμένα με PFAS. Μαζί με 15 ευρωπαϊκά συνεργαζόμενα μέσα ενημέρωσης, οι δημοσιογράφοι του "Forever Pollution Project" έχουν εντοπίσει περισσότερες από 17.000 τοποθεσίες σε όλη την Ευρώπη με σχετική ρύπανση από PFAS συμπεριλαμβανομένων και πάνω από 2.000 χότσποτ με τεράστιους κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία.

Εργαστήριο ανίχνευσης PFAS στην Αμβέρσα

Στο "Forever Pollution Project" συμμετέχουν και οι Reporter United από την Ελλάδα. Ένα δίκτυο Ελλήνων ρεπόρτερ με σκοπό την υποστήριξη της ερευνητικής δημοσιογραφίας στην Ελλάδα σε συνεργασία με διεθνή ΜΜΕ και δημοσιογράφους, για ρεπορτάζ «που δεν χωράνε αλλού», όπως αναφέρει στην ιστοσελίδα της η οργάνωση. Το εγκληματικό είναι ότι ο κίνδυνος από αυτήν την ομάδα χημικών ήταν από τη δεκαετία του 60 γνωστός στους βασικούς παρασκευαστές της. Εκείνη την εποχή, ο χημικός γίγαντας DuPont ανακάλυψε ότι οι PFAS διογκώνουν το συκώτι αρουραίων και κουνελιών, ενώ λίγα χρόνια αργότερα τεστ έδειξαν ότι οι ουσίες συσσωρεύονταν στο αίμα των εργαζομένων. Με άλλα λόγια από καιρό υπάρχουν υποψίες για την επικινδυνότητά τους. Ότι μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο, στειρότητα, παχυσαρκία, ανοσολογική ανεπάρκεια στα παιδιά. Παρόλα αυτά στη Γερμανία δεν υπάρχουν κανόνες που να περιορίζουν συστηματικά τη χρήση και την ανακύκλωσή τους.

Ελλιπής ενημέρωση, ελλιπείς έρευνες

Αλλά πού παρασκευάζεται αυτό το κοκτέιλ χημικών που μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στο θάνατο; Η γερμανική ερευνητική ομάδα εντόπισε ότι υπάρχουν τουλάχιστον 6 εργοστάσια που παράγουν PFAS. Είναι περισσότερα από ότι σε οποιαδήποτε άλλη χώρα στην Ευρώπη. Τα εργοστάσια αυτά βρίσκονται στο Μπαντ Βίμπφεν (Solvay), στη Φρανκφούρτη (Daikin), στο Λεβερκούζεν (Lanxess) και στο βαυαρικό χημικό πάρκο Γκέντορφ, όπου έχουν τις εγκαταστάσεις τους τρεις παραγωγοί PFAS (3M, W.L. Gore και Archroma). Μέσα και γύρω από αυτά τα εργοστάσια υπάρχει ίσως ο μεγαλύτερος κίνδυνος μαζικής μόλυνσης του περιβάλλοντος. Το άλλο εγκληματικό είναι η πλημμελέστατη ενημέρωση της κοινής γνώμης. Με δελτία τύπου ή φυλλάδια στα γραμματοκιβώτια. Σε σοβαρότερες περιπτώσεις με ενημερωτικές εκδηλώσεις σε διάφορα κρατίδια. Σε περίπτωση πιο σοβαρής μόλυνσης σε μεμονωμένες περιπτώσεις πραγματοποιήθηκαν επίσης ενημερωτικές εκδηλώσεις, για παράδειγμα στη Βαυαρία, τη Βάδη-Βυρτεμβέργη, τη Ρηνανία-Παλατινάτο και τη Βρέμη. Για το Μεκλεμβούργο-Δυτική Πομερανία αναφέρεται ότι «δεν πραγματοποιείται καμία παρακολούθηση των PFAS. Κατά συνέπεια δεν παρέχονται πληροφορίες στους πολίτες». Στις ΗΠΑ, σε ορισμένες πολιτείες, και στη Γαλλία οι αρχές κάνουν συστηματικές έρευνες για υπολείμματα PFAS στις περιοχές κοντά στα εργοστάσια.

Ακόμη και σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων

Στη Γερμανία δεν γίνεται αυτό παρά μόνο μεμονωμένα. Το Forever Pollution Project έχει εντοπίσει στη Ευρώπη πάνω από 20.000 μολυσμένες τοποθεσίες. Ανάμεσα σε αυτές αεροδρόμια και στρατιωτικές εγκαταστάσεις, όπου χρησιμοποιήθηκαν αφροί κατάσβεσης με μεγάλες ποσότητες PFAS ή εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων και χώροι υγειονομικής ταφής, λύματα και αντικείμενα που περιέχουν PFAS. Επιπλέον, υπάρχουν βιομηχανίες που χρησιμοποιούν εν μέρει PFAS ή χρησιμοποιούν πρώτες ύλες μολυσμένες με PFAS, όπως η κλωστοϋφαντουργία, οι εταιρείες φινιρίσματος μετάλλων ή επεξεργασίας απορριμμάτων χαρτιού. Ψάχνοντας στο διαδίκτυο για τις υπερφθοροαλκυλιωμένες χημικές ουσίες πέφτει το μάτι μας στην ιστοσελίδα του ECHA, του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Χημικών Προϊόντων, όπου διαβάζουμε για την πρόταση πέντε χωρών να απαγορευτεί όλη η παραγωγή PFAS. Μέχρι στιγμής έχουν απαγορευτεί μόνο δύο της ομάδας PFOS και PFOA. Σταγόνα στο ωκεανό. Γιατί συνολικά υπάρχουν πάνω από 10.000 ουσίες.

Πηγή: DW