Τα social media, όχι τα videogames, συνδέονται με τη ΔΕΠΥ στα παιδιά - Έρευνα

Η έρευνα αμφισβητεί μακροχρόνιες υποθέσεις ότι τα βιντεοπαιχνίδια είναι ο κύριος ψηφιακός ένοχος πίσω από τις δυσκολίες προσοχής και αντ' αυτού επισημαίνει τις μοναδικές ψυχολογικές επιπτώσεις των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης, ιδιαίτερα εκείνων που έχουν σχεδιαστεί γύρω από τη συνεχή τροφοδότηση με γρήγορες αλλαγές περιεχομένου.

Τι διαπίστωσε η έρευνα για τα social media και τα προβλήματα προσοχής

Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο Pediatrics Open Science, συνδυάζει την παρακολούθηση ψηφιακής συμπεριφοράς, τα γενετικά δεδομένα και τις κλινικές μετρήσεις ΔΕΠΥ σε χιλιάδες νέους.

Βασικά ευρήματα:

• Η χρήση των social media συσχετίστηκε έντονα με προβλήματα προσοχής, διάσπαση προσοχής και συμπτώματα παρορμητικότητας.
• Τα videogames από την άλλη, έδειξαν ελάχιστη έως καθόλου ανεξάρτητη σύνδεση με την ανάπτυξη συμπτωμάτων ΔΕΠΥ.
• Τα παιδιά και οι έφηβοι που χρησιμοποιούσαν συχνά τα social media (ειδικά πλατφόρμες όπως το TikTok και το Instagram, που έδιναν έμφαση σε γρήγορο, σύντομο περιεχόμενο) είχαν σημαντικά υψηλότερη πιθανότητα εμφάνισης συμπτωμάτων τύπου ΔΕΠΥ με την πάροδο του χρόνου.

Τα social media λειτούργησαν ως ένας «μοναδικός ψηφιακός παράγοντας κινδύνου», πέρα από τη γενετική, τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας και τις προϋπάρχουσες δυσκολίες εστίασης.

Ο κίνδυνος αυξήθηκε με:

• χρήση πολλαπλών πλατφορμών social media
• υψηλότερο ημερήσιο χρόνο μπροστά σε οθόνες
• καταναγκαστικά πρότυπα ενασχόλησης/εμπλοκής με τα social media (συνεχής έλεγχος, δυσκολία διακοπής)

Οι ερευνητές τονίζουν ότι δεν είναι όλα τα ψηφιακά μέσα ίδια: η δομή και η δυναμική ανταμοιβής των social media διαφέρουν δραματικά από τα βιντεοπαιχνίδια και αυτές οι διαφορές φαίνονται κρίσιμες στη διαμόρφωση της ανάπτυξης της προσοχής.

Γιατί τα social media επηρεάζουν την προσοχή περισσότερο από τα videogames

1. Γρήγορες, ατελείωτες ροές περιεχομένου

Τα social media (TikTok, Instagram Reels, YouTube Shorts) προσφέρουν:

• εξαιρετικά γρήγορη εναλλαγή περιεχομένου
• κατακερματισμένες πληροφορίες
• συνεχείς εκρήξεις καινοτομίας

Αυτό εκπαιδεύει τον εγκέφαλο να περιμένει άμεση διέγερση και μειώνει την ανοχή σε εργασίες με πιο αργό ρυθμό, όπως η ανάγνωση και οι σχολικές εργασίες για το σπίτι.

2. Συστήματα ανταμοιβής υψηλής μεταβλητότητας

Η απρόβλεπτη φύση των likes, των ειδοποιήσεων και του νέου περιεχομένου δημιουργεί:

• αιχμές ντοπαμίνης
• ψυχαναγκαστικό έλεγχο
• δυσκολία αποδέσμευσης

Αυτοί οι μηχανισμοί συνδέονται στενά με τη δυσλειτουργία της προσοχής.

3. Κοινωνική σύγκριση και συναισθηματική διέγερση

Σε αντίθεση με τα βιντεοπαιχνίδια, τα social media εντείνουν:

• τη σύγκριση μεταξύ συνομηλίκων
• τον φόβο μήπως χάσει κάτι (FOMO)
• συναισθηματική αντιδραστικότητα

Η συναισθηματική υπερδιέγερση μπορεί να επηρεάσει τη γνωστική εστίαση και να αυξήσει την απόσπαση της προσοχής.

5. Τα videogames απαιτούν διαρκή εστίαση

Σε αντίθεση με τους συνηθισμένους μύθους, πολλά βιντεοπαιχνίδια προάγουν:

• επίλυση προβλημάτων
• επιμονή
• μεγάλες περιόδους προσοχής
• στρατηγικό σχεδιασμό

Αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί στην πραγματικότητα να προστατεύουν από τις δυσκολίες προσοχής, αντί να τις προκαλούν.

Προκαλούν ΔΕΠΥ τα social media;

Οι ειδικοί τονίζουν μια κρίσιμη διάκριση:

Τα social media δεν προκαλούν άμεσα ΔΕΠΥ, η οποία είναι μια νευροαναπτυξιακή πάθηση με ισχυρές γενετικές ρίζες. Ωστόσο, η μελέτη δείχνει ότι η έκθεση στα social media μπορεί να ενισχύσει ή να μιμηθεί τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ, ειδικά σε:

• παιδιά με γενετική προδιάθεση για διαταραχές προσοχής
• έφηβους με υπάρχουσες ευπάθειες προσοχής
• νέους με στέρηση ύπνου ή χρόνιο στρες

Αυτό σημαίνει ότι τα social media μπορούν να προκαλέσουν κλινικά σημαντικά προβλήματα προσοχής ακόμη και σε παιδιά χωρίς επίσημα διαγνωσμένη ΔΕΠΥ.

Γιατί οι διαγνώσεις ΔΕΠΥ αυξάνονται — Ο ρόλος των social media

Οι διαγνώσεις ΔΕΠΥ έχουν αυξηθεί σημαντικά την τελευταία δεκαετία. Οι ερευνητές εντοπίζουν διάφορους παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτό:

• Μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση και βελτιωμένος έλεγχος: Περισσότεροι γονείς και δάσκαλοι αναγνωρίζουν πλέον τα συμπτώματα διάσπασης προσοχής.
• Ακαδημαϊκές διαταραχές που σχετίζονται με την πανδημία: Οι ακανόνιστες ρουτίνες και η διαδικτυακή μάθηση αύξησαν το γνωστικό φορτίο και μείωσαν τη δομή και τη ρουτίνα στην εκπαίδευση.
• Υπερβολική χρήση social media: Αυτή η μελέτη παρέχει νέα στοιχεία ότι η βαριά έκθεση στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) εντείνει την έλλειψη προσοχής, αυξάνει την παρορμητικότητα και επιδεινώνει τη συναισθηματική ρύθμιση.
• Διαταραχή ύπνου από τη χρήση συσκευών τη νύχτα: Η παρακολούθηση social media αργά το βράδυ σχετίζεται έντονα με συμπτώματα παρόμοια με τη ΔΕΠΥ.

Τι πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς — Πρακτικά βήματα που υποστηρίζονται από στοιχεία

1. Τα βιντεοπαιχνίδια δεν είναι η κύρια απειλή για την προσοχή

Σε αντίθεση με τις μακροχρόνιες ανησυχίες, η μελέτη δείχνει ότι τα videogames έχουν μικρή ανεξάρτητη σύνδεση με τα συμπτώματα ΔΕΠΥ.

2. Δεν είναι όλος ο χρόνος μπροστά στην οθόνη ίσος

Οι εφαρμογές social media με περιεχόμενο ταχείας εναλλαγής ενέχουν τους υψηλότερους κινδύνους.

3. Θέστε υγιή ψηφιακά όρια

Οι ειδικοί προτείνουν:

• υπνοδωμάτια χωρίς συσκευές το βράδυ
• προγραμματισμένα διαλείμματα από κάθε τύπου social media
• περιορισμό social media που βασίζονται σε αλγόριθμους
• ενθάρρυνση δραστηριοτήτων μεγάλης διάρκειας και εστίασης (ανάγνωση, χειροτεχνίες, παζλ)

4. Ενίσχυση προστατευτικών καθημερινών ρουτινών

Ο σταθερός ύπνος, η σωματική δραστηριότητα και τα χόμπι εκτός internet μετριάζουν σημαντικά τους κινδύνους προσοχής.

5. Προσέξτε για προειδοποιητικά “καμπανάκια” συμπεριφοράς

Οι γονείς θα πρέπει να παρακολουθούν για:

• δυσκολία στην ολοκλήρωση εργασιών
• συνεχή έλεγχο ηλεκτρονικών συσκευών
• ευερεθιστότητα όταν το παιδί είναι εκτός internet
• μείωση της σχολικής επίδοσης

6. Ζητήστε επαγγελματική αξιολόγηση όταν χρειάζεται

Εάν οι δυσκολίες προσοχής επιμένουν σε διάφορα περιβάλλοντα (σχολείο, σπίτι, κοινωνικές αλληλεπιδράσεις) συμβουλευτείτε παιδίατρο ή ψυχολόγο.

Συχνές Ερωτήσεις

Βλάπτουν μόνιμα τα social media την προσοχή;

Όχι απαραίτητα. Η προσοχή βελτιώνεται όταν η χρήση μειώνεται και οι υγιείς ρουτίνες επανέρχονται.

Είναι ασφαλή τα videogames για παιδιά με ΔΕΠΥ;

Συχνά ναι. Πολλοί ειδικοί ΔΕΠΥ χρησιμοποιούν μάλιστα το δομημένο παιχνίδι ως σύστημα ανταμοιβής ή γνωστικό εργαλείο, αν και η μετριοπαθής ενασχόληση είναι απαραίτητη.

Ποιες πλατφόρμες social media συνδέονται περισσότερο με προβλήματα προσοχής;

Οι πλατφόρμες σύντομης μορφής και με γρήγορο ρυθμό (TikTok, YouTube Shorts, Reels) ενέχουν τον υψηλότερο κίνδυνο.

Αρκεί να περιοριστεί ο συνολικός χρόνος μπροστά σε οθόνες;

Ο τύπος περιεχομένου έχει μεγαλύτερη σημασία από τις συνολικές ώρες. Στοχεύστε συγκεκριμένα στην μείωση των social media.

Μπορεί η μείωση της χρήσης social media να βελτιώσει τα συμπτώματα;

Ναι. Πολλοί έφηβοι παρουσιάζουν αισθητή βελτίωση μέσα σε λίγες εβδομάδες.

Συμπέρασμα

Νέα μελέτη παρέχει ισχυρές ενδείξεις ότι τα social media και όχι τα βιντεοπαιχνίδια είναι σημαντικός παράγοντας για την αύξηση των προβλημάτων προσοχής σε παιδιά και εφήβους. Ενώ η ΔΕΠΥ παραμένει μια γενετική πάθηση, τα social media εντείνουν ή μιμούνται τα συμπτώματα, συμβάλλοντας σε υψηλότερα ποσοστά διάγνωσης.

Για τις οικογένειες, το μήνυμα είναι σαφές: δώστε προτεραιότητα στις συνειδητές, δομημένες ψηφιακές συνήθειες, προωθήστε την πιο υγιεινή χρήση της οθόνης και επικεντρωθείτε ιδιαίτερα στην μείωση της υπερβολικής έκθεσης στα social media για την προστασία της προσοχής και της συνολικής γνωστικής ανάπτυξης των παιδιών.

Πηγές:
theconversation.com
theguardian.com
healthline.com
clevelandclinic.org