Μοναξιά και άνοια μαστίζουν τους ηλικιωμένους στην Ελλάδα

Μία σκληρή πραγματικότητα για τη γήρανση, τη μοναξιά και την ψυχική υγεία των ηλικιωμένων παρουσίασε ο Καθηγητής Ψυχιατρικής του ΕΚΠΑ, Αντώνιος Μ. Πολίτης, στο Πανελλήνιο Συνέδριο για τα Οικονομικά και τις Πολιτικές της Υγείας 2025. Τα δεδομένα, από τις ΗΠΑ αλλά και από την Ελλάδα, αποτυπώνουν μια κρίσιμη κοινωνική μεταβολή: οι άνθρωποι ζουν περισσότερο, αλλά συχνά ζουν μόνοι, με ανεπαρκή φροντίδα και περιορισμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας. Ταυτόχρονα, η ανάγκη για μακροχρόνια φροντίδα αυξάνεται σταθερά, καθώς ο πληθυσμός γηράσκει και οι χρόνιες ψυχικές παθήσεις αυξάνονται εκ των πραγμάτων.

Ενδεικτικά είναι τα στοιχεία από τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου περισσότερα από 15 εκατομμύρια άτομα μεγάλης ηλικίας δεν έχουν παιδιά, ενώ σχεδόν ένας στους πέντε ενήλικες βρίσκεται -ή θα βρεθεί- χωρίς υποστηρικτικό περιβάλλον στα γηρατειά. Παρότι στη συντριπτική πλειονότητα επιθυμούν να γεράσουν στο σπίτι τους, μόλις ένα στα δέκα σπίτια είναι κατάλληλα προσαρμοσμένο στις ανάγκες της τρίτης ηλικίας. Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα είναι η προσβασιμότητα, καθώς οι περισσότεροι ηλικιωμένοι υπήρξαν επί χρόνια αυτόνομοι οδηγοί, όμως με την αύξηση της ηλικίας δεν υπάρχουν επαρκείς δυνατότητες μεταφοράς, αποκόβοντάς τους ουσιαστικά από βασικές υπηρεσίες.

Η ελληνική περιφέρεια γερνά μόνη

Αντίστοιχη είναι η εικόνα και στην Ελλάδα και κυρίως στην περιφέρεια, όπου σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα σε 1.400 άτομα, το 40% των ηλικιωμένων ζει μόνο. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα τη Αρκαδίας: σύμφωνα με στοιχεία που παρουσιάστηκαν, το 21% του πληθυσμού είναι άνω των 65 ετών, τα περιστατικά άνοιας εκτιμώνται σε 1.300, με υποδιάγνωση που αγγίζει το 90%. Η ήπια νοητική διαταραχή αφορά περίπου το ένα τέταρτο των ηλικιωμένων, αφήνοντας χιλιάδες ανθρώπους χωρίς ουσιαστική πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας. Ο κ. Πολίτης σημείωσε ότι οι δραματικότερες μεταβολές μετά τα 70 επιβαρύνουν κυρίως τις γυναίκες, καθώς από την ηλικία των 80 ετών και έπειτα παρατηρείται σημαντική μείωση του ανδρικού πληθυσμού, γεγονός που οδηγεί πολλές γυναίκες στη μοναχική γήρανση.

«Αδύναμος κρίκος» οι γυναίκες 50+

Ιδιαίτερη έμφαση έδωσε ο καθηγητής στον διπλό και συχνά τριπλό ρόλο της γυναίκας μετά τα 50, η οποία φροντίζει τα παιδιά της, τους ηλικιωμένους γονείς της και ταυτόχρονα τον εαυτό της. Αυτή η συνεχής επιβάρυνση, σε συνδυασμό με το μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής, αυξάνει τον κίνδυνο ψυχικής και γνωστικής επιδείνωσης.

Στην Ελλάδα, το 62% των γυναικών άνω των 65 ετών βιώνει κοινωνική απομόνωση, όχι από επιλογή, αλλά ως αποτέλεσμα χηρείας, διαζυγίου ή απομάκρυνσης από το οικογενειακό περιβάλλον. Όπως επισημάνθηκε, η απομόνωση αυτή αποτελεί ισχυρό παράγοντα κινδύνου για άνοια.

Όπως υπογράμμισε ο καθηγητής, ο οποίος είναι εξειδικευμένος σε ζητήματα μακροχρόνιας φροντίδας υγείας στον τομέα της άνοιας, η κατανόηση της διάστασης του προβλήματος είναι, το πρώτο βήμα για τη χάραξη αποτελεσματικών λύσεων.

Το σχέδιο του υπουργείου Υγείας

Η Ελλάδα εξακολουθεί να στερείται ενός συνεκτικού και ανθεκτικού συστήματος μακροχρόνιας φροντίδας στην ψυχική υγεία, ικανού να ανταποκριθεί δίκαια στις ανάγκες των ηλικιωμένων. Στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου για την Ψυχική Υγεία, προωθείται πλέον ένα νέο μοντέλο Μονάδων Ολικής και Μακροχρόνιας Φροντίδας, με υποδομές ειδικά σχεδιασμένες για διαφορετικά επίπεδα λειτουργικότητας και με δυνατότητα συνύπαρξης πολλών τύπων δομών στον ίδιο χώρο, ώστε να καλύπτονται παράλληλα διαφορετικές ανάγκες.

Ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο είναι το τριπλό σχήμα χρηματοδότησης, που εκτιμάται ότι θα διασφαλίσει βιωσιμότητα και καθολική πρόσβαση: ο ΕΟΠΥΥ θα καλύπτει τα νοσήλια, ο ΕΦΚΑ θα τα συνδέει με τις συντάξεις των δικαιούχων, ενώ ο ΟΠΕΚΑ θα στηρίζει όσους βρίσκονται σε οικονομική αδυναμία. Η χρηματοδότηση αυτή θα εφαρμόζεται σε όλες τις δομές, δημόσιες και ιδιωτικές, καλύπτοντας πλήρως και τους ανασφάλιστους.