Μπορούν οι βιταμίνες να καταπολεμήσουν τις λοιμώξεις;

Οι ανεπάρκειες βιταμινών μπορούν να εμποδίσουν την ικανότητα του ανοσοποιητικού συστήματος να καταπολεμά τις λοιμώξεις.

Δεδομένου ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν λαμβάνουν επαρκείς ποσότητες όλων των βιταμινών, μπορούν τα συμπληρώματα να ενισχύσουν τις αντοχές του οργανισμού στις λοιμώξεις;

Δυστυχώς, δεν είναι τόσο απλό. Τα δεδομένα σχετικά με τον ρόλο των βιταμινών -και των συμπληρωμάτων βιταμινών- στη διαχείριση των λοιμώξεων είναι αντιφατικά. Αυτό που γνωρίζουμε, ωστόσο, είναι ότι ακόμη και οι άνθρωποι που ακολουθούν ισορροπημένη διατροφή, αρρωσταίνουν.

Παρόλο που η σωστή διατροφή είναι σημαντική, δεν είναι από μόνη της αρκετή για τη διατήρηση της υγείας.

Οι βιταμίνες υποστηρίζουν τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος

Υπάρχει λόγος που η λέξη «βιταμίνη» φέρνει στο μυαλό εικόνες από τραγανά λαχανικά και ώριμα φρούτα. Τα φρέσκα, ολόκληρα τρόφιμα είναι πλούσια σε βιταμίνες και αποτελούν την ιδανική πηγή για την κάλυψη των αναγκών του οργανισμού. Τα βακτήρια παράγουν επίσης βιταμίνες, συμβάλλοντας έτσι στην αποθήκευση μικροθρεπτικών συστατικών στον οργανισμό.

Οι βιταμίνες δεν προέρχονται ωστόσο, μόνο από τα βακτήρια, αλλά υποστηρίζουν και την ικανότητα του ανοσοποιητικού συστήματος να ανταποκρίνεται σε αυτά και σε άλλα μικρόβια. Αυτό περιλαμβάνει την ενίσχυση των φυσικών και βιοχημικών φραγμών του οργανισμού, καθώς και την προώθηση της διαφοροποίησης, της πολλαπλασιασμού και της λειτουργίας των έμφυτων και προσαρμοστικών ανοσοκυττάρων.

Οι βιταμίνες Α και D, για παράδειγμα, συμμετέχουν στη δημιουργία του επιθηλιακού ιστού που καλύπτει το δέρμα, το έντερο και τον αναπνευστικό σωλήνα και εξασφαλίζουν τη στενή σύνδεση μεταξύ των κυττάρων. Η βιταμίνη Ε ενισχύει την παραγωγή αντισωμάτων, ενώ η βιταμίνη C ρυθμίζει την παραγωγή κυτοκινών από τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος.

Οι βιταμίνες βοηθούν επίσης στην ανάπτυξη και την απόκριση των Τ κυττάρων, αυξάνουν την ικανότητα των μακροφάγων (φαγοκυττάρων εξειδικευμένων να αφαιρούν τα νεκρά κύτταρα, τα κυτταρικά υπολείμματα και τους μικροβιακούς εισβολείς) και διαμορφώνουν το μικροβίωμα του εντέρου, το οποίο, ανάλογα με τη σύνθεσή του, μπορεί να αποτρέψει τον αποικισμό από παθογόνα.

Βιταμίνες και λοιμώξεις

Η συμβολή των βιταμινών στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος επηρεάζει την ευαισθησία στις λοιμώξεις. Τα άτομα με ανεπάρκειες ή ελλείψεις βιταμινών -οι οποίες οφείλονται σε πολλούς λόγους, όπως η περιορισμένη πρόσβαση σε θρεπτικά τρόφιμα- ενδέχεται να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο σοβαρών λοιμώξεων.

Για παράδειγμα, κάποια στοιχεία υποστηρίζουν τη σχέση μεταξύ των επιπέδων βιταμίνης D και της COVID-19, με χαμηλότερες συγκεντρώσεις να συνδέονται με μεγαλύτερη σοβαρότητα της νόσου και θνησιμότητα.

Άλλες έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά με ανεπάρκεια βιταμίνης Α (η οποία είναι διαδεδομένη σε χώρες με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα, αλλά όχι σε χώρες με υψηλό εισόδημα, όπως οι ΗΠΑ) έχουν υψηλότερο κίνδυνο σοβαρής και ενδεχομένως θανατηφόρας ιλαράς και διάρροιας.

Η πορεία των λοιμώξεων από τον HIV, τον HPV (ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων) και το Clostridium Difficile, μεταξύ άλλων παθογόνων, έχει επίσης συνδεθεί με τα επίπεδα βιταμινών. Η αυξημένη ανοσολογική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια της λοίμωξης μπορεί να επιδεινώσει τις ανεπάρκειες βιταμινών, γεγονός που μπορεί να εμποδίσει περαιτέρω την ανοσολογική απόκριση.

Δεν συμφωνούν όμως όλα τα δεδομένα. Η ποικιλομορφία στο σχεδιασμό, την ποιότητα, τους πληθυσμούς και τα αποτελέσματα των μελετών σημαίνει ότι μια μελέτη μπορεί να βρει μια σχέση μεταξύ μιας συγκεκριμένης βιταμίνης και μιας λοίμωξης, ενώ μια άλλη μπορεί να μην βρει καμία συσχέτιση.

Ενώ λοιπόν είναι προφανές ότι οι βιταμίνες είναι κρίσιμες για την ανοσολογική λειτουργία και, σε κάποιο επίπεδο, εμπλέκονται στις λοιμώξεις, οι αποχρώσεις αυτής της εμπλοκής για διαφορετικές βιταμίνες, παθογόνα και άτομα δεν είναι σαφείς.

Το τι συνιστά «χαμηλά» ή «υποβέλτιστα» επίπεδα βιταμινών, ιδίως σε σχέση με την ανοσολογική λειτουργία, είναι επίσης ασαφές. Πολλοί άνθρωποι δεν πληρούν τη συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη (RDA) για μία ή περισσότερες βιταμίνες. Ωστόσο, το να έχει κανείς επίπεδα βιταμινών ελαφρώς χαμηλότερα από τα συνιστώμενα δεν είναι το ίδιο με το να έχει σοβαρά μειωμένα επίπεδα (δηλαδή, πραγματική κλινική ανεπάρκεια), η οποία συνδέεται πιο στενά με αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία.

Πόσο χαμηλά πρέπει να είναι τα επίπεδα ενός ατόμου για να επηρεαστεί το ανοσοποιητικό του σύστημα; Οι τιμές RDA προάγουν τη βελτιστοποίηση της ανοσολογικής απόκρισης εκτός από την πρόληψη άλλων προβλημάτων υγείας; Οι απαντήσεις, οι οποίες μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με το άτομο και την κατάσταση, χρήζουν περαιτέρω μελέτης.

Είναι τα συμπληρώματα βιταμινών αποτελεσματικά κατά των λοιμώξεων;

Υπάρχουν περιπτώσεις όπου η χρήση συμπληρωμάτων για την αύξηση των επιπέδων βιταμινών είναι ευεργετική για τη μείωση της σοβαρότητας των λοιμώξεων, ιδιαίτερα σε άτομα με εμφανή ανεπάρκεια. Αυτή η πρακτική πρέπει όμως να εξετάζεται με προσοχή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ιλαρά και η βιταμίνη Α.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) συνιστά τα παιδιά με ιλαρά να λαμβάνουν δύο δόσεις συμπληρωμάτων βιταμίνης Α, με διαφορά 24 ωρών, για την αποκατάσταση των επιπέδων που ενδέχεται να έχουν εξαντληθεί κατά τη διάρκεια της λοίμωξης. Υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτή η δοσολογία μειώνει τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα σε παιδιά υψηλού κινδύνου (< 2 ετών) σε χώρες με χαμηλό ή μεσαίο εισόδημα, όπου η ανεπάρκεια βιταμίνης Α είναι συχνή. Αν και οι συστάσεις του ΠΟΥ ισχύουν σε όλο τον κόσμο, τα συμπληρώματα βιταμίνης Α μπορεί να μην έχουν τα ίδια οφέλη σε όλες τις περιοχές. Για παράδειγμα, μελέτη σε πάνω από 100 νοσηλευόμενα παιδιά στην Ιταλία, διαπίστωσε ότι η βιταμίνη Α δεν μείωσε τη διάρκεια του πυρετού, τη διάρκεια της νοσηλείας ή τις οργανικές/αιματολογικές επιπλοκές. Οι συγγραφείς κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η χορήγηση βιταμίνης Α «δεν αλλάζει την κλινική πορεία της λοίμωξης από ιλαρά ή το ποσοστό επιπλοκών σε παιδιά που νοσηλεύονται σε χώρα με υψηλό εισόδημα».

Η μικτή αποτελεσματικότητα των συμπληρωμάτων βιταμινών αφορά και άλλες λοιμώξεις. Παρά τα στοιχεία που δείχνουν ότι τα χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D σχετίζονται με πιο σοβαρή λοίμωξη, δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να υποδηλώνουν ότι τα συμπληρώματα βοηθούν στην καταπολέμηση της COVID-19 ή άλλων ιογενών αναπνευστικών λοιμώξεων. Ορισμένες έρευνες δείχνουν ότι τα συμπληρώματα βιταμίνης C σχετίζονται με μειωμένο κίνδυνο κρυολογήματος.

Ανάλογα με τη μελέτη ωστόσο, η συσχέτιση συνδέεται με την έκθεση σε ακραίο σωματικό στρες (π.χ. μαραθώνιοι), το φύλο ή τα ανεπαρκή αρχικά επίπεδα βιταμίνης C. Η ευρεία αποτελεσματικότητά της είναι λιγότερο σαφής.

Τελικά, τα στοιχεία που υποστηρίζουν τα συμπληρώματα ως εργαλεία για τη διαχείριση των λοιμώξεων είναι συγκυριακά και συχνά αντιφατικά. Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι απαιτούνται μεγαλύτερες, τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές σε διαφορετικούς πληθυσμούς για να κατανοηθεί καλύτερα εάν, πότε και πώς μπορούν και πρέπει να χορηγούνται τα συμπληρώματα.

Το πολύ βλάπτει

Αυτό που είναι γνωστό είναι ότι όταν τα συμπληρώματα χρησιμοποιούνται με λάθος τρόπο, μπορούν να κάνουν περισσότερο κακό παρά καλό. Ορισμένες βιταμίνες, όπως η βιταμίνη Α, είναι λιποδιαλυτές (αποθηκεύονται στο ήπαρ, στον λιπώδη ιστό και στους μυς), ενώ άλλες, όπως οι βιταμίνες Β, είναι υδατοδιαλυτές (δεν αποθηκεύονται στον οργανισμό και η περίσσεια αποβάλλεται). Η υπερβολική κατανάλωση οποιουδήποτε τύπου έχει αρνητικές συνέπειες.

Η υπερδοσολογία βιταμίνης Α, για παράδειγμα, μπορεί να προκαλέσει βλάβη στα όργανα, ίλιγγο, αποδυνάμωση των οστών και άλλα. Η τοξικότητα της βιταμίνης Α έχει αποτελέσει πρόβλημα σε πρόσφατες επιδημίες ιλαράς, καθώς σε ορισμένα παιδιά χορηγήθηκε η βιταμίνη στο σπίτι σε μια προσπάθεια πρόληψης της λοίμωξης (σημείωση: η βιταμίνη Α δεν μπορεί να προλάβει την ιλαρά, μόνο το εμβόλιο MMR μπορεί).

Οι υδατοδιαλυτές βιταμίνες είναι γενικά λιγότερο τοξικές, αλλά η υπερβολική πρόσληψη μπορεί να προκαλέσει παρενέργειες όπως διάρροια, κράμπες στο στομάχι και ενδεχομένως πέτρες στα νεφρά, όπως παρατηρείται με τη βιταμίνη C. Είναι σημαντικό να συμβουλεύεστε γιατρό πριν από τη λήψη συμπληρωμάτων για να αποφύγετε αυτές και άλλες επικίνδυνες επιδράσεις.

Η επαρκής πρόσληψη βιταμινών μέσω της διατροφής ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, μέσω συμπληρωμάτων, είναι σημαντική για όλες τις πτυχές της υγείας, συμπεριλαμβανομένης της ενίσχυσης του ανοσοποιητικού συστήματος και της ομαλής λειτουργίας του.

Ωστόσο, ενώ οι βιταμίνες και η γενική διατροφή είναι απαραίτητες, αποτελούν μόνο ένα μικρό κομμάτι του παζλ που καθορίζει την ευαισθησία και τη σοβαρότητα των λοιμώξεων. Πολλοί εσωτερικοί και εξωτερικοί παράγοντες, από την ηλικία έως τις περιβαλλοντικές συνθήκες, παίζουν ρόλο. Για αυτόν τον λόγο, η προώθηση της ατομικής και συλλογικής υγείας δεν βασίζεται μόνο στις βασικές γνώσεις για τις βιταμίνες.

Πράγματι, η βιταμίνη Α δεν μπορεί να προλάβει την ιλαρά, αλλά ένα εμβόλιο μπορεί. Οι βιταμίνες δεν μπορούν να αποτρέψουν την εξάπλωση των αερομεταφερόμενων παθογόνων, αν και η δημιουργία χώρων με επαρκή φιλτράρισμα και καλό αερισμό είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Οι βιταμίνες δεν μπορούν να μας πουν ποια παθογόνα κυκλοφορούν και σε ποια επίπεδα. Ευτυχώς, τα συστήματα παρακολούθησης των λυμάτων είναι εξαιρετικά αποτελεσματικά σε αυτό.

Το θέμα είναι ότι οι βιταμίνες έχουν τη θέση τους στη μείωση και τη διαχείριση των λοιμώξεων, αλλά δεν είναι το μόνο εργαλείο. Η χρήση και η διασφάλιση της συνεχούς διαθεσιμότητας άλλων εργαλείων με ισχυρό ιστορικό στον έλεγχο των λοιμώξεων, όπως τα εμβόλια, είναι απαραίτητη για την καταπολέμηση των ασθενειών.

Πηγή: American Society of Microbiology