“Αναδυόμενη κρίση” οι αυξημένοι θάνατοι των νέων – “Καμπανάκι” από παγκόσμια έρευνα
Τα ποσοστά θνησιμότητας αυξάνονται ξανά μεταξύ των νέων, ενώ η αύξηση του προσδόκιμου ζωής σε πολλές χώρες έχει σταματήσει.
Οι τελευταίες εκθέσεις για το λεγόμενο Παγκόσμιο Βάρος Ασθενειών (Global Burden of Disease) και το Παγκόσμιο Βάρος Αιτιών Θανάτου (Global Burden of Causes of Death), που δημοσιεύθηκαν και στο The Lancet, δείχνουν έναν κόσμο διχασμένο μεταξύ πληθυσμών που ζουν περισσότερο και πιο υγιεινά και άλλων που αντιμετωπίζουν μια ανησυχητική αντιστροφή της προόδου υγείας.
Αυτό το άρθρο εξηγεί τα βασικά ευρήματα, την αναδυόμενη κρίση θνησιμότητας των νέων και τι σημαίνουν αυτές οι τάσεις για την παγκόσμια υγεία την επόμενη δεκαετία.
Γιατί τα παγκόσμια ποσοστά θνησιμότητας και το προσδόκιμο ζωής έχουν σημασία
Τα ποσοστά θνησιμότητας και το προσδόκιμο ζωής είναι τα πιο αποκαλυπτικά μέτρα για την υγεία ενός έθνους και, κατ’ επέκταση, του πλανήτη. Αποτυπώνουν όχι μόνο την ποιότητα της ιατρικής περίθαλψης, αλλά και τον αντίκτυπο των κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων στην επιβίωση.
Σύμφωνα με τις φετινές εκθέσεις, το παγκόσμιο προσδόκιμο ζωής συνεχίζει να αυξάνεται αργά (πλέον με μέσο όρο λίγο πάνω από 73 χρόνια) αλλά η πρόοδος αυτή είναι άνιση. Οι χώρες υψηλού εισοδήματος βλέπουν μέτρια κέρδη, ενώ οι περιοχές χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος αντιμετωπίζουν νέες οπισθοδρομήσεις από συγκρούσεις, χρήση ουσιών και χρόνιες ασθένειες.
Βασικά ευρήματα από την έκθεση για το παγκόσμιο βάρος των ασθενειών
Οι δύο σημαντικές μελέτες ανέλυσαν δεδομένα υγείας από 204 χώρες μεταξύ 1990 και 2024. Τα ευρήματά τους υπογραμμίζουν τρεις καθοριστικές παγκόσμιες τάσεις:
- Το προσδόκιμο ζωής αυξήθηκε κατά περίπου 6 χρόνια από το 1990, αλλά η πρόοδος έχει επιβραδυνθεί απότομα από το 2010.
- Οι μη μεταδοτικές ασθένειες, όπως οι καρδιακές παθήσεις, ο καρκίνος, το εγκεφαλικό επεισόδιο και ο διαβήτης, αντιπροσωπεύουν πλέον σχεδόν το 75% των παγκόσμιων θανάτων.
- Η θνησιμότητα των νέων -ιδιαίτερα μεταξύ των ατόμων ηλικίας 15 έως 39 ετών- αυξάνεται, αντιστρέφοντας δεκαετίες μείωσης.
Οι πιο συχνές αιτίες θανάτου παγκοσμίως παραμένουν οι καρδιαγγειακές παθήσεις, οι καρκίνοι, οι αναπνευστικές παθήσεις και οι νεογνικές διαταραχές. Ωστόσο, οι μεγαλύτερες σχετικές αυξήσεις παρατηρούνται πλέον σε θανάτους που συνδέονται με τη χρήση ουσιών, την αυτοκτονία και τους τραυματισμούς μεταξύ των νεαρών ενηλίκων.
| Ηλικιακή ομάδα | Κύριες παγκόσμιες αιτίες θανάτου (2024) | Αναδυόμενες τάσεις |
| 0 – 14 ετών | Νεογνικές διαταραχές, λοιμώξεις, συγγενείς ανωμαλίες | Η μείωση συνεχίζεται, αν και η ανισότητα παραμένει |
| 15 – 39 ετών | Κατανάλωση ναρκωτικών και αλκοόλ, αυτοκτονία, τραυματισμοί από τροχαία ατυχήματα, βία | Απότομη αύξηση στους θανάτους, που σχετίζονται με την ψυχική υγεία και τις ουσίες |
| 40 – 69 ετών | Καρδιακές παθήσεις, εγκεφαλικό επεισόδιο, καρκίνοι, διαβήτης | Σταθεροποιείται |
| 70+ ετών | Καρδιακές παθήσεις, άνοια, χρόνια πνευμονοπάθεια | Αυξανόμενο μερίδιο της συνολικής θνησιμότητας |
Η αναδυόμενη κρίση των νεανικών θανάτων
Ίσως η πιο ανησυχητική αποκάλυψη είναι η αύξηση των θανάτων που μπορούν να προληφθούν μεταξύ εφήβων και νεαρών ενηλίκων. Τα δεδομένα στις μεγάλες μελέτες της Lancet δείχνουν ότι η θνησιμότητα των νέων έχει αυξηθεί έως και 20% σε μέρη της Ανατολικής Ευρώπης, της Κεντρικής Ασίας και της Βόρειας Αμερικής την τελευταία δεκαετία.
Οι κύριοι παράγοντες είναι οι υπερβολικές δόσεις ναρκωτικών, οι ασθένειες που σχετίζονται με το αλκοόλ, η αυτοκτονία και η βία. Οι ερευνητές το περιγράφουν ως μια «κρυφή παγκόσμια επιδημία» που τροφοδοτείται από την πίεση στην ψυχική υγεία, την κοινωνική απομόνωση, την οικονομική αβεβαιότητα και —σε ορισμένες περιοχές— τον πόλεμο και τον εκτοπισμό.
Οι ειδικοί δημόσιας υγείας προειδοποιούν ότι εάν δεν αντιμετωπιστεί, αυτή η τάση θα μπορούσε να σβήσει χρόνια προόδου στην μείωση της παγκόσμιας θνησιμότητας. Το βάρος αυτών των θανάτων είναι δυσανάλογα ανδρικό, αλλά τα ποσοστά στις γυναίκες αυξάνονται επίσης σε αρκετές περιοχές λόγω της αυξανόμενης χρήσης ουσιών και του αυτοτραυματισμού.
Προσδόκιμο ζωής: Κέρδη, χάσμα και ανισότητες
Οι ερευνητές αναφέρουν ότι ενώ οι άνθρωποι σήμερα ζουν συνολικά περισσότερο, περνούν επίσης περισσότερα χρόνια με κακή υγεία. Η έννοια του «προσδόκιμου υγιούς ζωής» (HALE) —χρόνια ζωής χωρίς αναπηρία— δεν συμβαδίζει με το συνολικό προσδόκιμο ζωής.
Οι χώρες υψηλού εισοδήματος έχουν πλέον κατά μέσο όρο πάνω από 80 χρόνια προσδόκιμου ζωής, σε σύγκριση με περίπου 65 χρόνια σε πολλά έθνη της υποσαχάριας Αφρικής. Ωστόσο, ακόμη και στα πλουσιότερα έθνη, το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών πληθυσμών συνεχίζει να διευρύνεται. Οι χρόνιες ασθένειες, η έκθεση στη ρύπανση και οι ανθυγιεινές δίαιτες αποτελούν σημαντικούς παράγοντες που συμβάλλουν στην ανισότητα.
Γράφημα με τους θανάτους ανά ηλικία, φύλο και υπερπεριοχή το 1950, το 1990, το 2010 και το 2023
Τα στοιχεία για την Ελλάδα
Παρουσιάζοντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ τα στοιχεία για την Ελλάδα, η Hmwe Hmwe Kyu, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο IHME και στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον, επισημαίνει ότι η θνησιμότητα έχει αυξηθεί στην Ελλάδα για όλες τις ηλικίες την τελευταία εικοσαετία, από 938 ανά 100.000 το 2000 σε σχεδόν 1.237 το 2023, «πιθανώς επηρεασμένη από τη γήρανση του πληθυσμού».
Αντίθετα, τα στοιχεία της έρευνας καταδεικνύουν ότι η Ελλάδα έχει επιτύχει αξιοσημείωτες μειώσεις στη θνησιμότητα των νέων: οι θάνατοι στις ηλικίες 10-24 ετών μειώθηκαν από 47 ανά 100.000 το 2000 σε 30 το 2023. Βασικός παράγοντας αυτής της βελτίωσης, σύμφωνα με την αναπληρώτρια καθηγήτρια του IHME, ήταν η μεγάλη μείωση της θνησιμότητας από τροχαία ατυχήματα (από 21 ανά 100.000 το 2000 σε 7,6 το 2023), που αποτελεί την κύρια αιτία θανάτου για τους νέους στην Ελλάδα.
Ωστόσο, η ίδια συμπληρώνει ότι παρά την πρόοδο αυτή, τα ποσοστά θανάτων από τροχαία δυστυχήματα στους νέους στην Ελλάδα παραμένουν υψηλότερα από τον μέσο όρο στη Δυτική Ευρώπη, «γεγονός που υποδηλώνει ότι απαιτείται περαιτέρω πρόοδος στην οδική ασφάλεια και την πρόληψη των τραυματισμών».
Υψηλότερα σε σχέση με τα ποσοστά στη Δυτική Ευρώπη είναι και τα γενικότερα ποσοστά θνησιμότητας των νέων στην Ελλάδα, αν και χαμηλότερα σε σύγκριση με τους παγκόσμιους μέσους όρους. «Αυτή η σύγκριση κατατάσσει την Ελλάδα ως χώρα με καλύτερες επιδόσεις από τον παγκόσμιο μέσο όρο, αλλά θα μπορούσε να σημειωθεί περαιτέρω πρόοδος στη μείωση της θνησιμότητας», σχολιάζει η Hmwe Hmwe Kyu.
Η ίδια διευκρινίζει ότι η παρούσα ανάλυση επικεντρώνεται στις τάσεις θνησιμότητας σε εθνικό επίπεδο, ωστόσο κρίσιμη κατεύθυνση για μελλοντική έρευνα παραμένει η διερεύνηση ανισοτήτων στον τομέα της υγείας, ανά περιοχή, κοινωνικοοικονομική κατάσταση ή πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη.
Η επιστημονική ομάδα που έκανε την παγκόσμια έρευνα αποτελείται από 16.500 επιστήμονες σε όλο τον κόσμο, οι οποίοι συνέλεξαν και ανέλυσαν δεδομένα και έκαναν εκτιμήσεις για 375 ασθένειες και τραυματισμούς και 88 παράγοντες κινδύνου ανά ηλικία και φύλο σε παγκόσμιο, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο για 204 χώρες και εδάφη και 660 τοποθεσίες, από το 1990 ως το 2023. Από την Ελλάδα στη μελέτη συνεργάστηκαν το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, το Πανεπιστήμιο Πατρών, το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και το Αμερικανικό Κολέγιο Ελλάδας.
Σχολιάζοντας τα ευρήματα της μελέτης σε σχετική ανακοίνωση, η Ελληνίδα ερευνήτρια Εμμανουέλα Γακίδου, επικεφαλής συγγραφέας της έκθεσης, καθηγήτρια και συνιδρύτρια IHME, σημειώνει σε σχετική ανακοίνωση ότι «δεκαετίες εργασίας για τη γεφύρωση του χάσματος σε περιοχές χαμηλού εισοδήματος που έχουν επίμονες ανισότητες στον τομέα της υγείας κινδυνεύουν να καταρρεύσουν λόγω των πρόσφατων περικοπών στη διεθνή βοήθεια. Αυτές οι χώρες βασίζονται στην παγκόσμια χρηματοδότηση για την υγεία για την πρωτοβάθμια περίθαλψη, τα φάρμακα και τα εμβόλια που σώζουν ζωές. Χωρίς αυτήν, το χάσμα είναι βέβαιο ότι θα διευρυνθεί».
Το μεταβαλλόμενο παγκόσμιο βάρος των ασθενειών
Οι μολυσματικές ασθένειες κάποτε κυριαρχούσαν στους παγκόσμιους πίνακες θανάτων. Σήμερα, οι μη μεταδοτικές ασθένειες ηγούνται παγκοσμίως, αντιπροσωπεύοντας περίπου 3 στους 4 θανάτους. Αλλά το βάρος μετατοπίζεται ξανά:
- Σε περιοχές χαμηλού εισοδήματος, οι μολυσματικές και οι εκ γενετής αιτίες εξακολουθούν να στοιχίζουν εκατομμύρια ζωές.
- Στις χώρες μεσαίου εισοδήματος, ο καρκίνος, ο διαβήτης και οι καρδιακές παθήσεις ξεπερνούν πλέον τις μολύνσεις.
- Σε ζώνες συγκρούσεων και σε μεταβατικές οικονομίες, οι θάνατοι από τραυματισμούς, χρήση ναρκωτικών και αυτοκτονία αυξάνονται ραγδαία.
Αυτό το μεταβαλλόμενο πρότυπο σημαίνει ότι οι στρατηγικές πρόληψης πρέπει να εξελιχθούν, εξισορροπώντας τον παραδοσιακό έλεγχο των ασθενειών με την υποστήριξη ψυχικής υγείας, τη θεραπεία εθισμού και την πρόληψη χρόνιων παθήσεων.
Τι πρέπει να συμβεί στη συνέχεια
Οι ειδικοί τονίζουν ότι αυτά τα ευρήματα δεν αποτελούν μόνο μια προειδοποίηση, αλλά και έναν “οδικό χάρτη”. Η πρόληψη των πρόωρων θανάτων -ειδικά μεταξύ των νέων- απαιτεί συντονισμένες επενδύσεις σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας, προγράμματα αποκατάστασης από εθισμό και συστήματα έγκαιρης παρέμβασης για πληθυσμούς υψηλού κινδύνου.
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει επίσης να αντιμετωπίσουν τους δομικούς παράγοντες της υγείας: τη φτώχεια, την εκπαίδευση, την απασχόληση και την περιβαλλοντική ασφάλεια. Χωρίς στοχευμένη δράση, η σημερινή γενιά νέων ενηλίκων θα μπορούσε να γίνει η πρώτη εδώ και δεκαετίες που θα βιώσει μικρότερο προσδόκιμο ζωής από τους γονείς της.
Συχνές Ερωτήσεις
Τι είναι η έκθεση για το Παγκόσμιο Βάρος των Ασθενειών;
Είναι μια συνεχιζόμενη διεθνής ερευνητική συνεργασία, που μετρά τη θνησιμότητα, τις ασθένειες και τους παράγοντες κινδύνου σε 204 χώρες και η οποία δημοσιεύεται ετησίως στο The Lancet.
Ποιες ασθένειες προκαλούν τους περισσότερους θανάτους παγκοσμίως;
Οι καρδιαγγειακές παθήσεις παραμένουν η κύρια αιτία θανάτου παγκοσμίως, ακολουθούμενες από τους καρκίνους, τις αναπνευστικές παθήσεις, το εγκεφαλικό επεισόδιο και τον διαβήτη. Μαζί αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 75% όλων των θανάτων.
Γιατί τα ποσοστά θνησιμότητας των νέων ενηλίκων αυξάνονται ξανά;
Ένα μείγμα κοινωνικών και συμπεριφορικών κινδύνων -ιδίως οι υπερβολικές δόσεις ναρκωτικών, η χρήση αλκοόλ, η αυτοκτονία και οι τραυματισμοί- έχει αντιστρέψει χρόνια προόδου, ιδιαίτερα στην Ανατολική Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική.
Πώς συγκρίνεται το παγκόσμιο προσδόκιμο ζωής σήμερα;
Το παγκόσμιο μέσο προσδόκιμο ζωής είναι περίπου 73 έτη. Οι άνθρωποι σε χώρες υψηλού εισοδήματος ζουν κατά μέσο όρο περίπου 15 χρόνια περισσότερο από εκείνους σε περιοχές χαμηλού εισοδήματος.
Μπορούν οι κυβερνήσεις να αντιστρέψουν αυτές τις τάσεις;
Ναι, αλλά μόνο μέσω διαρκούς πολιτικής δράσης: βελτίωση της φροντίδας ψυχικής υγείας, ρύθμιση των επιβλαβών ουσιών και αντιμετώπιση των κοινωνικών ανισοτήτων που συμβάλλουν σε θανάτους που μπορούν να προληφθούν.
Συμπέρασμα
Ο κόσμος ζει περισσότερο, αλλά όχι απαραίτητα καλύτερα. Τα τελευταία ευρήματα δείχνουν ότι ενώ οι χρόνιες ασθένειες παραμένουν κυρίαρχες, ένα “σιωπηλό κύμα” θανάτων στους νέους απειλεί να σταματήσει την παγκόσμια πρόοδο στην υγεία. Η αντιστροφή αυτής της τάσης θα απαιτήσει ανανεωμένη εστίαση στην πρόληψη, την ψυχική υγεία και την κοινωνική σταθερότητα, όχι μόνο για να παραταθεί η ζωή, αλλά και για να καταστούν αυτά τα επιπλέον χρόνια αξιόλογα για να ζήσει κανείς.
