“Φόβος μήπως χάσω κάτι” (FOMO): Γιατί συμβαίνει και πώς να ανακτήσετε τον έλεγχο

Το FOMO ορίζεται ως το άγχος ότι οι άλλοι απολαμβάνουν ικανοποιητικές εμπειρίες χωρίς εμάς και επηρεάζει την ψυχική υγεία, τις σχέσεις, ακόμη και τη συμπεριφορά των καταναλωτών.

Αυτό το άρθρο αναλύει πώς και γιατί έχει εμφανιστεί το FOMO, την επιστήμη πίσω από αυτό, τον αντίκτυπό του σε διαφορετικούς τομείς της ζωής και πρακτικούς τρόπους αντιμετώπισής του.

Τι είναι ο φόβος μήπως χάσετε κάτι (FOMO);

Το FOMO είναι ένας τύπος κοινωνικού άγχους, το οποίο χαρακτηρίζεται από την πεποίθηση ότι αποκλείεστε από εμπειρίες, που απολαμβάνουν οι άλλοι.

• Συνδέεται με τη σύγκριση και την αυτοαξιολόγηση, που καθοδηγούνται από την επιθυμία να ανήκει κανείς κάπου.
• Σε αντίθεση με την μοναξιά, η οποία πηγάζει από την έλλειψη σύνδεσης, το FOMO προκύπτει ακόμα και όταν κάποιος είναι κοινωνικά συνδεδεμένος, αλλά αντιλαμβάνεται ότι «χάνει κάτι».
• Μελέτες δείχνουν ότι συνδέεται στενά με την αυξημένη χρήση των ΜΚΔ, όπου επιμελημένα στιγμιότυπα από τη ζωή των άλλων τροφοδοτούν τη σύγκριση με τον εαυτό μας.

Γιατί έχει αναπτυχθεί το FOMO στη σύγχρονη κοινωνία;

Το FOMO δεν είναι κάτι καινούργιο, αλλά η σύγχρονη κουλτούρα το έχει ενισχύσει δραματικά.

• Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης δημιουργούν μια ατελείωτη ροή από τα «καλύτερα στιγμιότυπα» όλων, ενισχύοντας την αίσθηση ότι εμείς έχουμε μείνει πίσω.
• Τα smartphones εξασφαλίζουν συνεχή έκθεση σε αυτήν τη ροή πληροφοριών και εικόνων, καθιστώντας αναπόφευκτη τη σύγκριση.
• Οι πολιτισμικές πιέσεις πλέον δίνουν αξία στην παραγωγικότητα, την ορατότητα και τη «συλλογή εμπειριών» (ταξίδια, φαγητό, δικτύωση).
• Ο καταναλωτισμός αξιοποιεί το FOMO μέσω του μάρκετινγκ: τα γνωστά «προσφορά περιορισμένου χρόνου» και «μόνο λίγα έχουν απομείνει» αξιοποιούν την ίδια ψυχολογική ώθηση.

Με λίγα λόγια, το σύγχρονο περιβάλλον διεγείρει συνεχώς τον ανθρώπινο φόβο του αποκλεισμού.

Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια του FOMO;

Το FOMO συνδέεται με τα συστήματα ανταμοιβής και στρες του εγκεφάλου.

• Απελευθέρωση ντοπαμίνης: Το να βλέπουμε τις ανταποδοτικές εμπειρίες των άλλων στο διαδίκτυο μπορεί να ενεργοποιήσει την ντοπαμίνη στον εγκέφαλό μας, τον ίδιο νευροδιαβιβαστή που συνδέεται με τον εθισμό. Αυτό δημιουργεί έναν βρόχο όπου οι άνθρωποι συνεχίζουν να κοιτούν διαρκώς νέες αναρτήσεις στα ΜΚΔ από φόβο μήπως χάσουν κάποιες ενημερώσεις.
• Ενεργοποίηση αμυγδαλής: Η περιοχή του εγκεφάλου που συνδέεται με τον φόβο και το άγχος μπορεί να αντιδράσει στον αντιληπτό κοινωνικό αποκλεισμό, ενισχύοντας το άγχος.
• Επίπεδα κορτιζόλης: Το χρόνιο FOMO μπορεί να αυξήσει τις ορμόνες του στρες, συμβάλλοντας στο άγχος, τον κακό ύπνο και την ευερεθιστότητα.

Αυτός ο νευροβιολογικός κύκλος εξηγεί γιατί το FOMO είναι τόσο δύσκολο να αγνοηθεί.

Πώς επηρεάζει το FOMO την ψυχική υγεία και την καθημερινή ζωή;

Το επίμονο FOMO μπορεί να έχει ευρείες επιπτώσεις πέρα από το στιγμιαίο στρες.

• Ψυχική υγεία: Συνδέεται με άγχος, κατάθλιψη και μειωμένη αυτοεκτίμηση.
• Σχέσεις: Μπορεί να προκαλέσει απόσπαση της προσοχής και δυσαρέσκεια μεταξύ συντρόφων και φίλων.
• Χώρος εργασίας: Ο συνεχής έλεγχος για νέες ενημερώσεις στα ΜΚΔ μειώνει την παραγωγικότητα και την εστίαση.
• Οικονομικά: Οδηγεί σε παρορμητικές δαπάνες για εμπειρίες ή αγαθά, με μοναδικό στόχο, ο ασθενής να «μην μείνει πίσω», να «μην χάσει την μόδα».
• Ύπνος: Το νυχτερινό scrolling που τροφοδοτείται από το FOMO μειώνει την ποιότητα του ύπνου, επιδεινώνοντας την ψυχική διάθεση.

Ποιοι επηρεάζονται περισσότερο από το FOMO;

Ο καθένας μπορεί να το βιώσει, αλλά ορισμένες ομάδες είναι πιο ευάλωτες:

• Έφηβοι και νεαροί ενήλικες: Η αυξημένη χρήση των ΜΚΔ και ο σχηματισμός ταυτότητας στα χρόνια της εφηβείας, τους καθιστούν ιδιαίτερα ευάλωτους.
• Επαγγελματίες: Η κουλτούρα παραγωγικότητας κι επιτυχίας ενισχύει το FOMO σχετικά με τις ευκαιρίες και τα επιτεύγματα.
• Ηλικιωμένοι ενήλικες: Λιγότερο συχνό το φαινόμενο εδώ, αλλά μπορεί να το νιώθουν σε σχέση με οικογενειακά ορόσημα ή κοινωνική απομόνωση.

Αυτό καθιστά το FOMO ένα διαγενεακό φαινόμενο, αν και η έντασή του ποικίλλει.

Πώς να αντιμετωπίσετε το FOMO με πρακτικούς τρόπους

Η διαχείριση του FOMO απαιτεί τόσο αλλαγές νοοτροπίας όσο και στρατηγικές συμπεριφοράς.

• Όρια στην χρήση ηλ/κών συσκευών: Προγραμματίστε χρονικά παράθυρα ωρών κάθε μέρα μακριά από κάθε είδους οθόνη και μειώστε την έκθεση σε συνεχείς ενημερώσεις στα ΜΚΔ.
• Πρακτική ενσυνειδητότητας: Οι τεχνικές διαλογισμού και γείωσης μειώνουν την αντιδραστικότητα σε ερεθίσματα σύγκρισης στα ΜΚΔ.
• Ημερολόγιο ευγνωμοσύνης: Μετατοπίζει την εστίαση από την αντιληπτή έλλειψη σε όσα ήδη έχετε στη ζωή σας και σας χαροποιούν.
• Αυθεντικές συνδέσεις: Επενδύστε σε αλληλεπιδράσεις πρόσωπο-με-πρόσωπο, για να χτίσετε βαθύτερους, λιγότερο συγκριτικούς δεσμούς.
• Ζωή βασισμένη σε αξίες: Ευθυγραμμίστε τις αποφάσεις με τις προσωπικές σας αξίες αντί να κυνηγάτε την εξωτερική επιβεβαίωση.

Συχνές Ερωτήσεις

Είναι το FOMO το ίδιο με την κοινωνική αγχώδη διαταραχή;

Όχι. Ενώ και τα δύο περιλαμβάνουν φόβο αποκλεισμού, το FOMO συνδέεται συγκεκριμένα με την απώλεια εμπειριών, που συχνά προκαλείται από τα ΜΚΔ, ενώ η κοινωνική αγχώδης διαταραχή περιλαμβάνει φόβο κρίσης στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.

Μπορεί το FOMO να βελτιώσει το κίνητρο;

Σε ορισμένες περιπτώσεις, ναι. Μια μικρή… δόση FOMO μπορεί να ενθαρρύνει τους ανθρώπους να δοκιμάσουν νέες δραστηριότητες ή να επιδιώξουν στόχους, αλλά το χρόνιο FOMO υπονομεύει την ευημερία.

Προκαλούν ορισμένες πλατφόρμες ΜΚΔ περισσότερο FOMO από άλλες;

Ναι. Οι πιο... οπτικές πλατφόρμες ΜΚΔ, όπως το Instagram και το TikTok, οι οποίες δίνουν έμφαση σε επιμελημένα στιγμιότυπα, τείνουν να προκαλούν ισχυρότερο FOMO σε σύγκριση με τις ενημερώσεις που βασίζονται σε κείμενο.

Μπορεί η ψυχοθεραπεία να βοηθήσει με το χρόνιο FOMO;

Ναι. Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία και η θεραπεία που βασίζεται στην ενσυνειδητότητα μπορούν να βοηθήσουν στην αναδιαμόρφωση των σκέψεων, στην μείωση των συγκρίσεων και στην ανάπτυξη πιο υγιεινών στρατηγικών αντιμετώπισης.

Είναι το JOMO (joy of missing out) μια εναλλακτική λύση;

Ναι. Το JOMO περιγράφει την σκόπιμη επιλογή αποσύνδεσης και την εκτίμηση της παρούσας στιγμής, που συχνά επιτυγχάνεται μέσω πρακτικών ψηφιακής αποτοξίνωσης και ενσυνειδητότητας.

Συμπέρασμα

Ο «φόβος να χάσουμε κάτι» είναι ένα προϊόν της διαχρονικής ανθρώπινης ψυχολογίας, που ενισχύεται από την ψηφιακή εποχή. Ενώ μπορεί περιστασιακά να μας ωθεί να επεκτείνουμε τις εμπειρίες μας, το επίμονο FOMO μπορεί να βλάψει την ψυχική υγεία, τις σχέσεις και την παραγωγικότητα.

Θέτοντας ψηφιακά όρια, εστιάζοντας στην ευγνωμοσύνη και ζώντας σύμφωνα με τις προσωπικές μας (και όχι δανεικές από άλλους) αξίες, μπορούμε να μεταβούμε από τη συνεχή σύγκριση στην ικανοποίηση, μετατρέποντας το FOMO σε JOMO.

Πηγές:
webmd.com
psychologytoday.com
healthline.com
verywellmind.com